448
towarzyszow — dzis popr. forma B. lm: towarzyszy.
449
Sicz Zaporoska — Zaporoze, kraina zamieszkana przez Kozakow zaporoskich; takze: ich wedrowna stolica, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
450
palanka a. polanka — oboz kozacki.
451
lubo (daw.) — chociaz.
452
gruba — palenisko.
453
karacena — zbroja z metalowych lusek, naszytych na skorzany kaftan.
454
ryngraf — szkaplerz, duzy blaszany medalion z wizerunkiem Matki Boskiej lub z herbem.
455
misiurka — helm z oslona karku, wykonana z plecionki kolczej (z kolek metalowych).
456
dziryt — rodzaj wloczni.
457
gindzal a. kindzal — dlugi noz, czesto zakrzywiony.
458
jatagan — bron sieczna sredniej dlugosci, bez jelca, o podwojnie zakrzywionym ostrzu.
459
berkut (ukr.) — orzel przedni.
460
roztruchan — kielich.
461
sepet — skrzynka na kosztownosci.
462
altembas — kosztowna tkanina z wypuklymi wzorami, przetykana zlotymi nicmi, rodzaj brokatu aksamitnego.
463
blawat — cenna tkanina jedwabna, najczesciej blekitna.
464
kwap — puch ptasi, sprezysty i doskonale utrzymujacy cieplo.
465
Nizowcy — wolni Kozacy z Nizu, tj. z Zaporoza.
466
czajka — wioslowo-zaglowa, pelnomorska lodz kozacka.
467
bojar — rycerz, szlachcic ruski lub woloski.
468
woloski — z Woloszczyzny; Woloszczyzna — panstwo na terenach dzisiejszej pld. Rumunii, rzadzone przez hospodara i zalezne od Imperium Osmanskiego.
469
maty (ukr.) — matko.
470
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
471
czarnobrewa — dziewczyna o czarnych brwiach, ukrainski ideal urody.
472
teorban — lutnia basowa, duzy strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.
473
watazka — dowodca oddzialu kozakow lub bandy rozbojnikow.
474
molojec (ukr.) — mlody, dzielny mezczyzna; zuch.
475
lama — tkanina jedwabna, przetykana zlotymi nicmi.
476
barwa — umundurowanie lub element stroju, swiadczacy o przynaleznosci noszacego.
477
Perejaslaw — miasto na srodkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. osrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowan Polakow z Chmielnickim.
478
gindzal a. kindzal — dlugi noz, czesto zakrzywiony.
479
Bakczysaraj — miasto na Krymie, stolica tatarskiego Chanatu Krymskiego.
480
Niz a. Zaporoze — kraina ponizej porohow Dniepru, zamieszkana przez spolecznosc Kozakow zaporoskich.
481
watazka — dowodca oddzialu kozakow lub bandy rozbojnikow.
482
Nizowcy — wolni Kozacy z Nizu, tj. z Zaporoza.
483
Konaszewicz-Sahajdaczny, Petro herbu Pobog (1570–1622) — hetman i wybitny wodz kozacki, walczyl po stronie Rzeczypospolitej w wojnie polsko-rosyjskiej 1609–1618, organizowal kozackie wyprawy lupiezcze do Stambulu, dowodzil Kozakami w bitwie pod Chocimiem.
484
czajka — wioslowo-zaglowa, pelnomorska lodz kozacka.
485
Chocim (ukr. Chotyn) — miasto i twierdza nad Dniestrem, wowczas na granicy z podporzadkowana Turkom Moldawia, dzis w pld.-zach. czesci Ukrainy; bitwa pod Chocimiem (1621) — taktyczne zwyciestwo wojsk polsko-litewsko-kozackich nad armia turecka.
486
Spas (ukr.) — tu: Zbawiciel.
487
gorze (ze starop. gorzec: palic sie) — biada, nieszczescie, niebezpieczenstwo.
488
watazka — dowodca oddzialu kozakow lub bandy rozbojnikow.
489
balabajka a. balalajka — ukr. i ros. instrument ludowy, o trzech strunach i trojkatnym pudle rezonansowym.
490
Sicz Zaporoska — Zaporoze, kraina zamieszkana przez Kozakow zaporoskich; takze: ich wedrowna stolica, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
491
kusztyk a. kulawka — kieliszek bez nozki, z ktorego trzeba wypic od razu cala zawartosc.
492
maty (ukr.) — matko.
493
Terpy, synku, mohorycz bude (ukr.) — Wytrzymaj, synku, czeka cie nagroda.
494
prysiud (ukr.) — przysiad, figura taneczna; pojsc w prysiudy — zaczac skocznie tanczyc.
495
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
496
dulcis recordatio (lac.) — slodkie wspomnienie.
497
oribus (lac.) — ustami.
498
afekt (z lac.) — uczucie.
499
genus humanum (lac.) — rodzaj ludzki, ludzkosc.
500
Pandar — jeden z bohaterow Iliady Homera, lucznik trojanski; w poemacie Troilus and Criseyde Geoffreya Chaucera (1343–1400); Pandar, wuj tytulowej Kryzeidy, staje sie poslancem miedzy nia a jej kochankiem.
501
nasci (daw.) — masz, wez.
502
musztuluk a. munsztuluk (daw.) — nagroda, podarunek.
503
inkaust (daw.) — atrament.
504
czerniec (ukr.) — mnich, zakonnik prawoslawny.
505
wasze — tu: pan; skrot od: wasza milosc.
506
jasyr — (z tur.) niewola.
507
Lacha il Alla — Allah jest jedynym bogiem; Tatar mowi tak dla podkreslenia wagi zobowiazania.
508
piescie — dzis popr. forma B. lm: piesci.