397
synowica (daw.) — bratanica.
398
A ty odlitaj, Laszku, od kolaski, koly step baczysz (ukr.) — Odlatuj, Polaczku, od kolaski, kiedy widzisz step.
399
szczo z toboju (ukr.) — co z toba.
400
Perejaslaw — miasto na srodkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. osrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowan Polakow z Chmielnickim.
401
Hodi, siromacha (ukr.) — dosyc, wilku; siromacha (daw. ukr.) — wloczega; wilk-samotnik.
402
watazka — przywodca oddzialu wolnych Kozakow lub herszt bandy rozbojnikow.
403
poroh (ukr.: prog) — naturalna zapora skalna na rzece, uniemozliwiajaca swobodna zegluge; kraina ponizej porohow Dniepru nazywala sie Nizem albo Zaporozem i byla zamieszkana przez spolecznosc Kozakow zaporoskich.
404
Czertomelik — rzeka na pd. Ukrainie, prawy doplyw dolnego Dniepru, na ktorym w tym miejscu istniala duza ilosc wysp, zapewniajacych Kozakom kryjowki; te nazwe nosila tez jedna z tych wysp.
405
kolban (daw. ukr.) — jama, glebina, bystrze.
406
oczeret — trzcina; szuwary.
407
towarzyszow — dzis popr. forma D. lm: towarzyszy.
408
Dzikie Pola — stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozakow, zbiegow i koczownikow, pas ziemi niczyjej miedzy Rzeczapospolita a tatarskim Chanatem Krymskim.
409
tabun — stado koni.
410
ulus — tatarska jednostka administracyjna, ogol ludnosci podporzadkowanej jednemu z chanow.
411
Woloszczyzna — panstwo na terenach dzisiejszej pld. Rumunii, rzadzone przez hospodara i zalezne od Imperium Osmanskiego.
412
czajka — wioslowo-zaglowa, pelnomorska lodz kozacka.
413
Niz a. Zaporoze — kraina ponizej porohow Dniepru, zamieszkana przez spolecznosc Kozakow zaporoskich.
414
Bakczysaraj — miasto na Krymie, stolica tatarskiego Chanatu Krymskiego.
415
murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za] — ksiaze tatarski.
416
Budziak — kraina hist. nad Morzem Czarnym, pomiedzy Dniestrem a Dunajem, w XVII w. w rekach Tatarow z Bialogrodu.
417
komysz (daw.) — zarosla; kryjowka.
418
zlotoglow — tkanina ze zlotych nici.
419
lama — tkanina jedwabna, przetykana zlotymi nicmi.
420
kobierzec — dywan.
421
adamaszek — kosztowna tkanina, najczesciej jedwabna, z wzorami matowymi wytkanymi na lsniacym tle.
422
dziegiec — lepka, gorzka substancja pochodzenia roslinnego, uzywana jako smar, klej, impregnat, lek przeciw chorobom skory i in.
423
Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad jednym z doplywow srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
424
Perejaslaw — miasto na srodkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. osrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowan Polakow z Chmielnickim.
425
watazka — przywodca oddzialu wolnych Kozakow lub herszt bandy rozbojnikow.
426
Perejaslaw — miasto na srodkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. osrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowan Polakow z Chmielnickim.
427
bulawa (z tur.) — symbol wladzy wojskowej; dosl. rodzaj broni, mala maczuga, czesto ozdobna.
428
pieczetowac sie — uzywac herbu.
429
Koriat a. Michal Giedyminowicz (ok. 1306 - ok. 1365) — ksiaze nowogrodzki, syn Giedymina, wielkiego ksiecia litewskiego; stryj krola polskiego, Wladyslawa Jagielly.
430
Ruryk (zm. 879) — wodz Waregow (wikingow), zalozyciel panstwa ruskiego (Rusi Kijowskiej i Nowogrodzkiej).
431
Wisniowiecki, Michal (zm. 1616) — ksiaze, magnat kresowy, starosta owrucki, zonaty z corka hospodara woloskiego, Jeremiego Mohyly, ojciec ksiecia Jeremiego Wisniowieckiego (1612–1651); podobno zabila go trucizna, podana w komunii swietej.
432
Jarema — ukr. wersja imienia Jeremi.
433
Woloszczyzna — panstwo na terenach dzisiejszej pld. Rumunii, rzadzone przez hospodara i zalezne od Imperium Osmanskiego.
434
Wladyslaw IV Waza (1595–1648) — krol Polski w latach 1632–1648.
435
pod Smolensk — chodzi o zwycieska wyprawe wojsk polskich pod wodza krola na Smolensk w czasie wojny z Rosja.
436
przypieczetowany Kurczem — listy zaklejano dawniej woskiem lub lakiem, w ktorym nadawca odciskal pieczec z sygnetu ze swoim herbem.
437
pro crimine perduelionis (lac.) — za zdrade stanu.
438
Wisniowiecki, Jeremi Michal herbu Korybut (1612–1651) — ksiaze, dowodca wojsk polskich w walkach z kozakami; ojciec pozniejszego krola polskiego, Michala Korybuta Wisniowieckiego (1640–1673).
439
Witebszczanin — mieszkaniec Witebska, miasta polozonego nad rzeka Dzwina, w pln.-wsch. czesci dzisiejszej Bialorusi.
440
Wisniowiecki, Jeremi Michal herbu Korybut (1612–1651) — ksiaze, dowodca wojsk polskich w walkach z kozakami; ojciec pozniejszego krola polskiego, Michala Korybuta Wisniowieckiego (1640–1673).
441
wataha — tu: oddzial tatarski.
442
Siedem Mogil (ukr. Semy Mohyly a. Semymohyly) — osada na poltawszczyznie, w srodkowo-wsch. czesci Ukrainy.
443
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
444
Wisniowiecki, Jeremi Michal herbu Korybut (1612–1651) — ksiaze, dowodca wojsk polskich w walkach z kozakami; ojciec pozniejszego krola polskiego, Michala Korybuta Wisniowieckiego (1640–1673).
445
kiscien — rodzaj broni, zlozonej z trzonka i kolczastej kuli na lancuchu.
446
watazka — dowodca oddzialu kozakow lub bandy rozbojnikow.
447