Ek het nie verstaan nie, ook nie gevra nie.
Hy het peinsend na sy hande op die tafelblad gekyk, sy vingers het om die beurt die groefies van die grein van die hout gevolg. Stadig heen en weer.
“Een spesifieke pak slae onthou ek baie goed. Ek was ses jaar oud en moes ’n paar weke later skool toe gaan. Dit was ’n versoek van my ma wat my pa dié aand net ná huisgodsdiens woedend die skemernag ingestuur het. Ons, my ma en ek, het albei geweet wat sou volg toe my pa heelwat later die agterdeur hardhandig toeklap. Francois Malherbe was lank buite. Sy toorn het onder die volmaan in die sterrehemel kans gekry om te groei, om handuit te ruk.” Gideon het ingedagte sy lepel opgetel en sy koffie ’n tweede keer om en om geroer.
“Ek het my altyd probeer onsigbaar maak onder ’n kombers wanneer ek geluister het hoe my ma afgeransel word, selfs al was dit in die middel van die somer en al het die dag se hitte nog doodstil in ons ou huis gelê. Dan het ek swetend saam met haar geworstel. Wanneer die eerste hou geval het, het ek die kombers hoog opgepluk oor my neus, oor my oë, maar my ore moes ek oophou. Ek wou nie regtig hoor nie, maar dit was of ek my ma nie alleen aan haar lot kon oorlaat nie. Daarom het ek geluister en my mond partykeer so hard met my vuiste toegedruk dat my tande my lippe aan die binnekant stukkend gesny het. Ek kon die bloed proe.” Gideon het opgestaan en voor die kombuisvenster gaan staan. Die dag het begin breek.
“Dié aand toe die houe weer aanhou en aanhou val, was dit die eerste keer wat ek gebid het dat die Heer my pa moes doodmaak. Toe die houe net daarna ophou, was ek oortuig my gebed is verhoor. Ek het die kombers van my gesig afgetrek en gewag dat my ma my moes kom sê my pa was dood.” Gideon het diep gesug. “Maar helaas, hy was nie dood nie, hy het gesnork nog voor my ma in my kamerdeur verskyn het. Ek het geweet sy sou kom. Sy het altyd ná haar pak slae kom kyk of ek nie wakker geword het nie. Net ’n klein rukkie later het ek haar gehoor. Die vloerplanke in die gang het liggies gekraak toe sy op haar pantoffels nader skuifel. Ek kon in die maanlig deur my oopgetrekte gordyne sien sy loop mank, met een hand agter haar rug. Toe sy naby my bed was, het ek my oë toegemaak, gemaak of ek slaap, want ek het skuldig gevoel. Ek moes haar gaan help het. Sy het tot teen my bed gekom. Ek het die seep aan haar lyf geruik toe sy oor my buk. Ná ’n minuut of twee het sy omgedraai en ek kon haar hoor wegstap. Toe het ek weer my oë oopgemaak. Sy het teen die kosyn van die kamerdeur geleun en effens gesteun. Haar blonde krulhare het spierwit in die maanlig geskyn. Soos ’n wit krans om haar kop, het dit vir my gelyk. Ek het geweet haar oë sou vol trane wees.”
Gideon het opgekyk, ’n oomblik geaarsel en opgestaan. Toe het hy voor my kom staan, my uit my stoel opgetrek en teen hom vasgedruk. “Blonde krulhare en blou oë. Nou weet jy waarmee jy my uitgeboul het daardie eerste middag langs die Eersterivier.”
Ek het nie geweet wat om te sê nie.
“Ek wou altyd met my ma trou toe ek klein was,” het hy voortgegaan. “Toe kry ek dit reg.” Hy het my ’n oomblik nog stywer vasgehou. “Net ’n grappie,” het hy gesug toe hy my laat los.
Ons het weer weerskante van die tafel gaan sit.
Ek het eerste gepraat. “Hoekom is jy bang vir die donker?”
“Ek kan dit nie verduidelik nie. As dit stikdonker om my is, word ek benoud, angstig. Ek kan nie asemhaal nie. Ons ou plaashuis se houtvloere het baie gekraak, veral snags wanneer dit begin afkoel het. My verbeelding het gewoonlik op loop gesit. Veral met donkermaan. En dan het die donker se spook, die Nagman het ek hom genoem, my uit die bed gedryf tot op die matjie voor my ma se bed. Baie nagte. Die Nagman het my ’n hele paar middernagtelike vuishoue van my pa op die lyf gehaal voordat my ma my gordyne saans oopgetrek het. Dit het gehelp. Maar ek hou nog steeds nie van die donker nie. Ek moet ten minste my hande kan sien.”
“En onder in die myn?”
“Die Nagman sal nie daar oorleef nie. Dis nie stikdonker daar onder in die myn soos met donkermaan op die plaas nie, ons het ons ligte altyd byderhand.” Gideon het geglimlag en sy stoel agteruit geskuif om op te staan.
Ek was nog nie klaar nie. “Wat was jou Ma se versoek daardie aand? Vertel my die hele storie.” Ek het ’n tweede koppie koffie vir ons ingeskink.
“Dinge het aan die etenstafel al skeefgeloop dié aand,” het Gideon ná ’n sluk warm koffie begin. “My ma het voorgestel dat hulle dit oorweeg om ’n kind aan te neem, ’n maatjie vir my, het sy gevra. ‘’n Optelkind? Is dít wat jy wil hê?’ het my pa oor die tafel gesis. Hy was onmiddellik woedend. Onredelik woedend. My ma se ken was dadelik op haar bors. Soos altyd wanneer sy geweet het sy het ’n fout gemaak. Amper asof sy ineengekrimp het voor die res van die tirade wat sy geweet het uit haar man se mond sou volg.” Gideon het rondgeskuif op sy stoel. “Ek onthou my pa se woede feitlik woordeliks en dis waar my nagmerrie altyd begin. By daardie aand aan ons etenstafel.” Hy het weer ’n sluk koffie geneem en toe die koppie eenkant toe geskuif, sy hande voor hom op die tafel gevou.
“ ‘Het jy nou heeltemal mal geword?’ het my pa gesis nadat hy eers my ma en toe vir my ’n paar oomblikke aangegluur het. ‘Watse onheiligheid wil jy in ons lewe insleep?’ Toe het my pa stilgebly, maar ek het geweet hy was nog lank nie klaar nie. Ek het gesidder voor sy vurige oë en groot lyf wat so oor die tafel oor my en my ma getroon het.” Gideon het sy oë gevryf, weer en weer hard gevryf.
Hy wou sy trane wegsteek, het ek geweet. Ek het die koppies in die wasbak gaan sit en die kraan oopgedraai om water te tap. Toe ek omdraai, het hy na my stoel beduie. Ek het weer gaan sit.
“Ek wonder of hy nog elke aand ná ete met sy breë skouers styf en regop agter die oop Bybel voor hom op die tafel stelling inneem soos daardie tyd,” het Gideon afgetrokke begin. “Ek wonder of hy nog ’n krippie vir die Woord van die Heer maak met sy voorarms teen die kante van die Bybel en die vingers van sy twee hande wat aan die bokant van die bladsye aan mekaar raak. Duim teen duim, pinkie teen pinkie. Middelvingers wat ritmies teen mekaar tik soos hy afgemete die waarskuwings, die oordeel van die Vader teen sondaars vir ons voorgelees het. My oë was deurentyd vasgenael op sy vingers wat met mekaar speel daar waar die fyn goue beslag om die boek se bladsye soms in die lig geflits het. My grootste vrees, my pa se hande, sy vuiste.”
Gideon het sy hande bymekaar gebring, duim teen duim, pinkie teen pinkie. Sy middelvingers het vinnig en ongeduldig, hard teen mekaar getrommel. “Hy het vir ons voorgelees in sy ouderlingstem, sy voorsitterstem. Vernaam. Lang stukke, die woorde afgemete deur getuite lippe. Soms het die vaak my oorval en kon ek my oë nie oophou nie. Dan is ek teen my kop wakker geklits deur my pa. Middelvinger teen duim. Soos wanneer mens ’n lastige insek van jou vel afskiet.” Daar was weer ’n rukkie stilte en Gideon het met sy vingers teen sy slape gevryf. Ek het steeds nie ’n enkele woord gesê nie, net stil gesit en luister.
“My pa het daardie aand, ná ’n paar ongemaklike oomblikke van stilte na my ma se versoek, halforent uit sy stoel gekom, maar weer stadig teruggesak en sy asem diep ingetrek, sy borskas ferm uitgestoot. Toe het hy ontplof in ’n diep, driftige sug en het hy met sy regtervuis op die tafel gestamp. Ek onthou die Bybel het effens gewip. ‘Nooit, sê ek jou, nooit sal ek dit toelaat nie.’ Francois Malherbe het sy kop ’n oomblik dramaties op sy bors laat sak. Toe het hy sy nek weer regop getrek en met flitsende oë na Ma gekyk. ‘Skandebloed, anderman se weggooikind, dis wat jy vra ek in my huis moet inbring. Moet my nooit weer hiermee versondig nie!’ Hy het die Psalmboek opgetel, dit oopgemaak, maar dadelik weer toegeklap en langs die Bybel neergesit en opgestaan. Ek sien nog hoe hy buk en met sy vuiste weerskante van die boeke op die tafelblad druk.
“Toe my pa weer praat, het hy gefluister. ‘Ek en jy het darem deur die genade van Bo ’n soort van erfgenaam vir die familiegrond in die wêreld gebring,’