Aan wie kan hy dit vertel? Daar is niemand.
Terwyl hy daardie middag langs die ou reus van die nywerheid, die markgenie, gesit het, het hy besef dis vrese soos dié wat hom na die salon jaag. En dat die magnaat op sy beurt ook die slagoffer van spoke moet wees. Waarom anders sou hy dan die glanssalonne in die winkelsentrum ’n skamele twee straatblokke verder vermy, daardie hoëtegnologie-stiliste in die toeristebuurt? Waarom laat kom hy nie ’n kapper na sy huis of kantoor nie?
Nee, hy kom na Giuseppe se salon. Om gewoon te wees. To go bush.
En die romansier kry die geur van vleis. Die jag. En sy tier grom.
Hy huldig geensins ’n romantiese opvatting van kuns óf besigheid nie. Hy mag hom dalk bedien van simbole soos tiere, bamboeswoude en ander el cheapo-goeters, maar in sy hart is hy sinies. Hy glo in pyn.
Hy weet dat almal aan die hardloop is, weg van pyn. Sommige hardloop net vinniger as ander, en in hul vaart slaag hulle daarin om munt uit die lewe te slaan. Hulle kan uitmunt in geld, of in goeie boeke. Maar dis vleis. En om die honger te stil, is om die pyn te verdoof.
Om iets deur die mond te neem, is die groot metafoor. Of jy nou ’n minnaar se siel drink deur diep te soen, en of jy ’n heerlike reep wildsvleis proe. Of jy wyn sluk of asbes inasem of ’n goeie storie verorber of ’n medeskrywer met jou vlymtong afkam. Jy eet die lewe; jy stil jou honger; jy herwin energie en proteïene.
Jy kom jou plig om te lewe na.
Die geveg oor asbeskanker en die eise wat ingestel is deur die siekes en die dooies se gesinne teen die logge empire waarvan die buierige ou man simbool is, was morsig. ’n Losgemaal waarin die bloggers wat in die kuberruim op wag lê met oorgawe ingedons het. Húlle is die nuwe vyande van die establishment, en die romansier vermoed die ou Doktor weet dit. Die wêreld is besig om uit die magnaat se greep te gly. Die vyand dra die vonk van bemagtiging op hul borswering.
Dis niks minder nie as ’n revolusie.
Dis ’n vlamoorlog, en die web se befaamde flame wars laat ouwêreldse polemiek na ’n Sondagskoolpiekniek lyk. Die skrywer het daarop afgekom terwyl hy deur die web gehark het op soek na verwysings na die geskiedenis van verf. Hoe nuwe verwe nuwe maniere van skilder moontlik gemaak het. Hy wou weet hoe Rembrandt, as die koning van olie, effekte kon bewerkstellig soos niemand voor hom nie bloot omdat hy die eerste skilder was om olie as basis vir sy pigmente te gebruik. En nader aan sy eie tyd, hoe moderne huisverwe Roy Lichtenstein se popkuns moontlik gemaak het.
Hoe, het hy gewonder, gaan nuwe tegnologie die skeppende skrywer se ambag raak? Hoe gaan storie in die Web 2.0-era uitrol, in die Wikisfeer? En dit wat hulle daar in sy fakulteit “die leesdaad” noem? Hoe lees hiperteks anders as papierteks? Is Jonathan Franzen korrek wanneer hy sê: “For every reader who dies today a viewer is born”?
En gaming, waar die gebruiker self die gang van die verhaal kan bepaal – gaan elke leser nou meer skrywer as leser wees? Gaan dit die dood van die leser en die geboorte van die speler word?
Ook het hy gewonder of hierdie navorsingslyn dalk die fakulteit se dekaan en die navorsingsdekaan sou boei. Dalk sal hulle dit as waardige tydsbesteding ag as hy sy gewig daar sou ingooi. Dalk sal hulle dan minder op sy nommer druk vir vergaderings oor begrotings, die sny van rieme, samesmeltings met nouliks verwante departemente, en al die dinge wat nodig is om die universiteit op koers te hou.
Regtig opgewonde raak oor dié navorsingsrigting kan hy egter nie. Al wat hom boei, is storie.
Maar hy is helaas oortuig daarvan dat die diskoers oor storie te subversief is vir die moderne kampus – en met die ontwikkeling van tegnologie gaan dit nóg meer ondermynend raak. Kennis moet deesdae uitkomsgebaseerd wees, ’n kommoditeit vir ’n nuwe era. Toerusting vir ’n behoorlike beroep – dís hoe dit deesdae gaan in die pädagogische Provinz. Jy moet jou kursusmodules aan die studente verkoop sodat hulle as brawe, produktiewe burgers die nuwe Suid-Afrika kan ingaan. En voltyds skryf is, soos almal weet, geen beroep vir Afrika nie.
Op die kampus word die reg en verkeerd van tydsbesteding en produksie eindeloos uitgepluis op warm somermiddae, terwyl motors enkele kilometers verder verkoop word, mense in ongevalle-kamers van hospitale omkom en kelners uitdraf met stomende borde vars lynvis. Die universiteit kan geen eiland wees nie. Die universiteit wil deel van daardie wêreld daar onder word. ’n Universiteit met relevansie. ’n Universiteit in Afrika.
Wat universiteite na die skrywer se mening egter benodig in hierdie tyd dat die eenpartystaat sy mag konsolideer, is Joyce se advies: silence, exile, cunning.
Maar dis nie sy gebied nie, en hy behoort hom nie daaroor uit te spreek nie.
Die magnaat se grommerigheid daardie eerste middag het die verhoudinge in die salon oorgetiep in ’n nuwe ruimte. Baie maande later eers sou die skrywer besef dat iets onherroepliks gebeur het. Iets het verskuif in die orde van dinge.
Daar was iets katvoets in die lug. ’n Groot roofdier het vermanend gegrom – hy wil stilte hê – en almal was op hul tone. Die skrywer het om die een of ander onverklaarbare rede skuldig gevoel. Groot persoonlikhede besit swaartekragte wat van hulle uitgaan, en die magnaat het hulle in wentelbane om hom gebind. Hy’t hulle ingetrek, om hom te dien.
Die skrywer voel skuldig. Boonop wil hy bieg – teenoor hom, die Doktor.
Enigiets sal hy bring na die voete van die man wat daar sit. En hy kan sien dat Giuseppe, asvaal in die gesig, net so voel. Ego te absolvo. Dis wat hulle wil hoor. Die gewese skoenwinkelassistent het groot oortree hier waar intimiteite daagliks ’n gemene saak is. Hier waar vreemdelinge jou kop aai met hande wat andersins nooit sal raak aan enigiets van jou nie – nie aan ’n boek met die skrywer se naam op die voorblad nie, nie aan ’n hemp met op die kraag een van die magnaat se vele handelsmerke nie.
In hierdie plek verloor jy jou waardigheid wanneer jou ledemate geskik word om jou lyf aan te pas by die eise van die wasbak. Jy kom met slaperige, klam oë na bowe uit die dieptes van ’n massering. Jou nat hare is skeefgeplak, jy word gelei na die skêr, en jy moet in die kollig sit soos ’n hoender toegewikkel in sellofaan.
Jy luister na die eindelose geskinder oor kleinhandelaars in die omtrek, bankklerke, die kafees en die minibusroetes. Jy hoor van morsighede en jaloesieë en – veral – hongerte.
Nie vir kos nie.
Dis alles dinge wat mans soos hy – en hy verstout hom om die magnaat daarby in te reken, en dalk ook mevrou X, die plaaslike politikus – as risiko’s ervaar. Hulle sal in die wêreld buite die salon geweldige kanse waag, maar dis anders. Dis hul bamboeswoude, hul gekose terrein. Maar hier word elke man se strewe om sy waardigheid te behou, aangeval deur spuwende krane, masseuses en stoele wat jou liggaam komieklik agtertoe kantel.
Voortaan sou die skrywer dit “die asbesmiddag” noem, daardie dag toe die bordjies verhang is. Toe Giuseppe en sy personeel, vrye mense, slawe geword het van die magnaat. Weens die onskuldige geklets van ’n jong meisie uit ’n arm buurt. Die melankolie van die magnaat het oor hul skouers kom lê soos ’n doodsmantel.
Saam sou hulle in die maande daarna die stilte handhaaf, terwyl die intrige aan die opbou was tot sy vreeslike einde. Die silentium obsequiosum, die vrome stilte.
Hy moet werk aan sy skaarsheidswaarde.
Toe hy met sy volgende salonbesoek by die arkade inloop, kyk hy werktuiglik na die parkeerplek waar die swart Benz met sy chauffeur die vorige week gestaan het. Daar is nou geen teken van die motor nie, en toe hy die salon binnegaan, haas Giuseppe hom met uitgestrekte hand vorentoe.
Giuseppe se pryse is aansienlik hoër as dié van die gladder salons in die omgewing, maar die skrywer is gewillig om vir privaatheid te betaal. In hierdie dorp vol akademici en studente lê sy boeke in baie kamers rond. Dis ’n verligting om na ’n salon te gaan waar hy agteroor kan lê en geen kwade bedoelings hoef te vrees nie.
Kwaad? mag u uitroep, en dit in so ’n gesellige dorpie, en hy dan so ’n gevierde skrywer?
Geen