Hy vermoed dat Maria, nes Giuseppe, haar slagoffers versigtig kies. In ander omstandighede, en met ’n ander lyf, sou sy geliefde Maria ’n courtisane van groot faam kon wees.
Hy en die ander kliënte is mense wat hier kom wegkruip teen die dinge wat hulle jaag, en Maria, ondanks haar gebrek aan skranderheid, weet dit instinktief.
Hulle is hier om ou herinneringe op te soek, en dit het haar nie ontgaan nie, vandaar die rituele wat sy bedink het.
Hy kom hier as akademiese vlugteling – Engels het ’n beter woord: refugee – uit die moderne universiteit. Hy is een van daardie treurige siele wat instinktief sy rug draai op die omsendbrief, die agenda. Op wat hy beskou as die burokrate se aanslag op die ruimte van die dink.
In die burgeroorlog waarin die kampuslewe ontaard het, is dit nie ’n gewilde loopgraaf om te beman nie.
Maria begryp dat elkeen van hulle op vlug is: die argitek voor die vergrype wat nouveau riche-ontwikkelaars teen die landskap pleeg, die plaaslike politikus voor die inkalwing van ou instellings en die opmars van nuwe mag, die oud-burgemeester voor die ekologiese ramp van taalsterfte, en die blinde vrou ylings voor die niet. Die staatspatoloog vir die starende oë van die lyke wat sy oopslag ten einde aandadigheid forensies te kan bewys.
Terwyl die nuwe republiek twaalf jaar ná bevryding ylings en halsoorkop sy gang gaan, koek hulle hier saam, expats in die wagkamer van handdoeke en sjampoe, stoom en olies.
Hulle kom hierheen vir eenvoud. Vir die goedkoop stereo’tjie, so anders as die gesofistikeerde klankstelsels wat kristalhelder musiek deur hul huiskamers stoot. Hulle kom vir die pierinkie met vyf olywe daarin, deur Giuseppe opgedien soos ’n offerande van groot waarde, soms met ’n bewende hand. Hulle kom vir die koffie, wat spesiaal is en opvallend duur. Hulle kom veral vir die geskerts en kletsery met siele uit ’n wêreld wat kleiner en eenvoudiger is as die wêrelde wat elkeen van hulle bewoon.
So kry hy hier by Maria, die masseuse Sylvia en die sjampoe-assistent ’n blik op ’n lewe waar die prys van ’n tweedehandse motor-onderdeel en die naaste plek om dit in die hande te kry, van uiterste belang is. Hierdie vroue weet presies waar die winskopies van die dag – poeiermelk, vleispasteie of sopbene – te kry is. Die slapte van die munisipale kliniek en die probleme met gehuurde verblyf word eindeloos uitgerol terwyl hul vingers oor sy kopvel dool.
Toe die skrywer daardie dag vir die eerste keer langs die magnaat sit, is die ou heer nie in ’n goeie bui nie. Die koerante het pas berig oor ’n komplekse poging tot oorname, ’n vyandelike toenadering tot een van die ou heer se kleiner maatskappye. Geensins ’n verkwiklike verhaal nie. ’n Groep jong sakemanne (diegene wat verantwoordelik is vir die nuwe gholflandgoed wat nou die eens pragtige wingerdheuwels met kikoejoe en gekke klein vlaggies bedek) wil ’n vastrapplek in die magnaat se empire kry. Daar word geskinder dat die Jong Turke hul direksies volprop met “kwotas”, die pejoratiewe term vir onbekwame swart direkteure met goeie regeringskontakte.
Dalk is dit dít wat die magnaat ontstel het; dalk is dit die onlangse oorlye van sy eggenoot, wat voor haar afsterwe in hul villa in een van die dorp se stil ou buurte gelê het en aan wie miljoene rande geen lewenskrag kon teruggee nie. Almal het geweet van haar. Alhoewel die egpaar in die gewone gang van sake publisiteit vermy het, was hulle in ’n groot mate deel van die dorp se openbare bewussyn danksy hul bewilliging van fondse vir kuns en kultuur.
Tewens, in die lewe van elkeen in die salon wat deur daardie versteekte kamera in die plafon gedokumenteer sou word, had die Doktor, die ou nyweraar, ’n rol. Aan die oud-burgemeester met taalangs het hy geld bewillig om veeltaligheid te bevorder. Die argitek word besig gehou met die restourasie van die oudste geboue in hierdie dorp én ander dorpe om die Kaaps-Hollandse argitektuur vir die nageslagte te bewaar, alles befonds deur die magnaat. Die blinde vrou is na Zürich danksy ’n wenk en met behulp van fondse wat die magnaat diskreet deur ’n tussenganger beskikbaar gestel het. Giuseppe se seun is op kollege; sy klasgeld word betaal deur die ou Doktor, wat al jare hier kom.
Nie een regular weet van die ander se skatpligtigheid teenoor die magnaat nie. Dis net hy, die skrywer, wat dit vermoed. En natuurlik Giuseppe. Hy weet van als. Hy voer immers intieme fluistergesprekke met wie ook al elke dag onder die wit doek onder sy hande sit.
Wat die presiese rede vir die ou heer se grommerigheid is, weet die skrywer egter nie op hierdie dag nie. Toe hy die arkade – wat hom soms aan ’n steeg herinner – binnegekom het, het hy die magnaat se motor ’n paar tree weg voor die fietswinkel geparkeer sien staan, die chauffeur wagtend agter die wiel – ’n seker teken aan die buurt se winkeleienaars dat “die Doktor” se kop gemasseer word deur Sylvia. Later sal sy wel, fooitjie in die hand, spoggerig by die sentrum uitstap en daar in die straat tot in die fynste besonderhede rapporteer oor die stand van die magnaat se gesondheid en sy bui.
Die romansier kom al jare na Giuseppe se salon. Die magnaat kom gewoonlik soggens, wanneer die skrywer óf tuis aan die skryftafel sit óf op kampus is. Dis net sedert die ou heer se kragte weens verslegtende gesondheid so erg begin taan het dat hy hom wend tot middagbesoeke.
Die skrywer vermoed dat die middag die magnaat goed pas. Die oggendenergieë wat deur hul mooi dorp vol jongmense bruis, het dan weggeëb. ’n Doodsheid lê oor die sentrum waar die salon is. Dis die stil ure. Water en seep wat gedemp klots; Maria en Sylvia wat fluister in die teenwoordigheid van soveel geld en mag.
Dus was hy voorbestem om die Doktor hier aan te tref. Dis ook lankal – jare, sou hy meen – Giuseppe se wens dat hulle twee hier in gesprek moet tree, die skrywer en die moeë ou sakereus.
Op sy manier is Giuseppe nuuskierig. Enersyds is daar die man wat deur keurigheid en fatsoen sy biljoene moes maak, en die deug moes opvoer in onderhoude en toesprake. Andersyds die man wat as kunstenaar juis die dissidente weg moet inslaan en sy eie konvensionaliteit deurentyd die stryd moet aansê.
Die een wat sukses via fatsoenlikheid moet najaag; die ander wat sy sukses juis vind in die onfatsoenlike.
Giuseppe, die klein impresario. Hy begryp dinge goed, want dekades al werk hy met pratende koppe.
In ieder geval, op hierdie middag van hul ontmoeting, terwyl die skrywer na die wasbakke gelei word, sê Giuseppe in sy sonore Italiaanse stem: “Doktor, die Professore is vandag hier.”
Die skrywer knik bloot (hy is immers hier vir die privaatheid) en gaan sit. Voor hom, in die spieël, sien hy homself sit. Verslons in swart denim. Grys hare platgeslaap aan die een kant. Baardjie, bril. Die tipiese akademikus van ’n eens liberale universiteit, wat nou ossilleer tussen sy tradisie van weerstand en die eise van gedienstigheid aan die nuwe orde.
Langs hom lê die magnaat agteroor in ’n duur, effe verwaarloosde swart pak. Agter die Doktor staan Sylvia glimlaggend. Sy hou die biljoenrandkop soos ’n trofee in haar hande vas. Net die magnaat se das, van die beste sy, is nuut en pragtig, soos ’n enkele pouveer wat oorgebly het. En sy knobbelrige ou hande het mooi versorgde vingers – die skrywer het gelees van die Doktor se gereelde manikure.
Daar was geen reaksie van die ou man op Giuseppe se woorde nie, en die skrywer lei af dat die Doktor uitgeput is deur bekommernisse. Die lewensmoegheid wat dit moes bring om ’n sakeryk in die apartheidsjare te vestig en dit deur die oorgang na die nuwe regime te bestuur! As skoolseun het die skrywer al gehoor van die probleme – sy vader se swaer was dekades gelede sekretaris van Doeane en Aksyns en het in ’n groot kantoor in die Uniegebou in Pretoria gesit. As jong sakereus moes die magnaat in daardie moeilike jare van sanksies met hóm onderhandel om sy produkte landuit te kry.
Al die kompromieë, al die nalatings; al die mooi toesprake oor hoop en harde werk; al die ambisie.
Die skrywer se instink is om die ou heer daar te laat waar hy ontvlugting soek onder Sylvia se hande. Boonop is die bui in die salon vanmiddag onnatuurlik gedemp. Beniamino Gigli is binnensmonds van agter die potplant hoorbaar, asof sy tjank afgetrap is, en dis asof die opgerolde handdoeke en die glansplakkate van pragtige mans en jong vroue met allerlei haarstyle alle geluid absorbeer.