Ongeveer daardie tyd staan Boetie en Elizabeth op ’n dag toe die munisipaliteit ’n voertuigoptog gereël het, op ’n straathoek onder ’n uithangbord van sigarette. Die jong Rupert sê toe Suid-Afrika behoort nie sulke sigarette in te voer nie. “Ons behoort dit self te maak.”
Hy het hier ’n gevoel uitgespreek wat reeds geruime tyd onder Afrikaners vaardig was. ’n Paar dekades tevore het Di Afrikaanse Patriot op 19 November 1880 dit kleurryk verwoord: “Een van die vele snare wat ons aangeroer het en wat weerklank gevonde het in die harte van duisende Afrikaners, en nog gedurig vorttril, is: dat vreemde geluksoekers die handel in ons land heeltemal in hulle hande het; dat die ver hulle verryk met onbillike winste te neem; en dan nog die eie geld van onse Boere gebruik om hulle te onderdruk soos gelukvools eers dik en vet is.”5
Hy ontwikkel vroeg ’n belangstelling in die nywerheidswese en museums. In Port Elizabeth het die Ruperts dikwels in vakansies gaan kuier by ouma Rupert en hul vader se jonger suster, mej. Florence Rupert. Tant Florrie, ’n onderwyseres, neem die jong Anton vroeg in die jare twintig, toe hy tussen agt en twaalf jaar oud was, na verskeie fabrieke rondom Algoabaai. Onder meer besoek hulle die eerste aanlegte van Ford en General Motors, waar motorvoertuie gemonteer is. Hulle kom ook by die Wolbeurs, Pyotts se beskuitjiefabriek en Mobs se skoenfabriek. Hy vertel later dat hy al as seun ’n “redelike indruk van die begin van ons nywerhede” gekry het.
“Komende uit Graaff-Reinet waar daar geen nywerheid was nie, was dit vir my ’n droom en ’n sprokieswêreld om te sien hoe ‘iets’ gemaak word . . . lekkergoed, beskuitjies, skoene, ja selfs hoe ’n motor aanmekaargesit word, want destyds het ons nywerhede meesal uit ‘aanmekaarsit’ bestaan,” sê hy jare later aan skougangers in Port Elizabeth. “Vandag het u hier reeds die tweede fase van vervaardiging binnegegaan en kan ’n mens met groter trots daaraan dink dat ’n motor al nader aan tuisvervaardiging staan as in daardie begindae.”6
Die land se oorgang van landbou en mynbou na ’n nywerheidsland het so ’n blywende indruk op hom gemaak dat dit sy beroepskeuse beïnvloed het. “Produksie het my altoos gefassineer. Later op universiteit het ek besef hoe belangrik die nywerheid as werkverskaffingsbron is,” sê hy in ’n radio-onderhoud.7
Die Ruperts se vakansieplek was Port Elizabeth, waar sy ouma Rupert van 1923 tot haar dood in 1930 gewoon het. Tant Florrie neem die jong Anton, wat ’n hele paar jaar ouer as sy broers was, ook na die plaaslike Slangpark en die Museum.
In Port Elizabeth sien hy sy eerste praatprent, The singing fool met Al Jolson in die hoofrol, nadat Jolson in 1927 met die eerste woorde in die eerste praatprent, The jazz singer, rolprentgeskiedenis gemaak het. Die eerste rolprente wat hy sien, soos die cowboyprente van Tom Mix, was sonder klank. In later jare het hy nooit in ’n bioskoop gekom of daarin belang gestel nie.
Hy blink nie as sportman uit nie, maar speel wel rugby en tennis sosiaal. Jare later wou ’n verslaggewer van die Amerikaanse tydskrif Fortune weet watter soort oefening hy doen. “I do mental gymnastics and I jump to conclusions!” antwoord hy.
Hy word een van die eerste lede van die Voortrekkerbeweging, waarvan hy ’n groen knopie in sy lapel gedra het. Die beweging, waarvan Japie Heese die stigter op Graaff-Reinet was, maak in die jare twintig sy eerste verskyning in die Hoër Volkskool – enkele jare voordat die landwye Voortrekkerbeweging in 1931 as ’n Afrikaanse teenvoeter vir die Boy Scouts tot stand kom.
Kleintyd speel hy saam met ander seuns “Cowboys en Indiane”. By een so ’n geleentheid is een van die dorp se groot karnallies, Robey Leibbrandt, betrokke. Leibbrandt, die latere Olimpiese bokser en Nazisimpatisant wat in die Tweede Wêreldoorlog weens hoogverraad ter dood veroordeel is, is in 1913 gebore en beland as ’n tienerseun op skool op Graaff-Reinet. Sy vader, ’n Boerekrygsman wat met Robey se begenadiging in 1948 deur Smuts as een van sy dapperste manskappe bestempel is, is van 1914 tot 1924 as ’n offisier in die staande mag op Graaff-Reinet gestasioneer. Hy huur in een stadium die Rupert-oupa se huis. Op ’n dag het Robey en sy broers in ’n spelery die skoolhoof se oudste seun, Von Welfling Eybers, met ’n tou aan ’n sipresboom opgehang. Sy tone het gelukkig grond geraak en van die ouer mans kon hom lossny. Die heelwat jonger Boetie Rupert, toe pas op skool, het die voorval self gesien.
In 1928 plaas die skool se jaarblad ’n Engelse opstel van Boetie, toe in st. 5, oor ’n besoek aan die Pretoriase Dieretuin wat sy latere belangstelling in die natuur en dierelewe weergee. “The first thing which attracted my attention was the gorgeously-coloured speaking-parrots. Then I came to the cage of the gorilla – a mighty big and strong animal. After a few minutes walking I came to the monkeycage from where I walked to the hippopotamus, a very large animal with the largest mouth I have ever seen.” Hy sluit af: “I thoroughly enjoyed this well-spent and interesting afternoon.”
Sy belangstelling in drukwerk, vorm en kleur – wat sou uitloop op die noulettende aandag wat hy as meester van bemarking aan al hierdie eienskappe van elke nuwe produk in die tabak- en drankhandel sou gee – begin ook vroeg. In st. 6 gaan kuier hy in die Oktobervakansie by sy oom Fred Knoetze, eienaar van ’n drukkery op Somerset-Oos wat die plaaslike koerantjie, Somerset Budget, uitgegee het. Die motorryer wat hom ’n geleentheid gegee het om saam te ry, vergeet om hom weer op te laai, en hy moes gevolglik toe ’n hele week op die dorp deurbring. Sy oom het hom alles in die drukkery gewys. “Die hele drukproses, die lettertipes, die kleurmonsters het my absoluut gefassineer,” het hy later vertel.
In st. 8 is hy een van die tien beste leerlinge wat in Kaapland die Junior Sertifikaat behaal. Hy slaag met vier onderskeidings.
In 1933, sy laaste skooljaar, is daar 35 leerlinge in die Volkskool se matriekklas. Sommige het in 1922, die stigtingsjaar van die Volkskool, begin skoolgaan en is dus die eerste leerlinge wat hul volle skoolloopbaan daar voltooi het.
Vyftig jaar later, in Maart 1983, het agttien van die oorlewende oudleerlinge ’n reünie bygewoon. Anton, toe reeds ’n ereburger van die dorp, skenk toe namens die drie broers Rupert – Anton, Jan en Koos – wat van 1923 tot 1943 daar skoolgegaan het, ’n beeldhouwerk van Bill Davis aan die skool. Die beeld, getitel Sy hande, huldig die twee digter-broers Louw: Van Wyk Louw, wat getroud was met Truida Pohl, ’n oudleerling van die Volkskool, en W.E.G. Louw, wat jare lank ’n direkteur van Historiese Huise van Suid-Afrika was. Die beeld se tema spruit uit die gedig “Golgota” in Gladstone (W.E.G.) Louw se bundel Adam en ander gedigte (1944), en Anton haal daaruit aan:
Die wrede spykers word deur vlees en been
met felle slae ingejaag: Sy hande,
verstrak in laaste, Goddelike seën,
het Hy wyd uitgebrei oor alle lande . . .
Anton matrikuleer in 1933 met ’n klassieke vakkeuse. Hy behaal drie onderskeidings, 83% in Engels laer en skei-en-natuurkunde en ’n uitstekende 92% (ofte wel 277 uit 300 punte) in wiskunde. Sy ander vakke is Afrikaans hoër, Latyn en geskiedenis, en sy gemiddelde persentasie is 78,9%. Hy wen die prys van £10 vir die skranderste matrikulant op die dorp, maar was al die vorige jaar gereed vir die Senior Sertifikaat en het sy matriekjaar vervelig gevind. Hy het reeds in st. 9 matriekvraestelle beantwoord en beter gevaar as in die volgende jaar se eindeksamen!
Pas sewentien was hy van plan om universiteit toe te gaan en hom as medikus te bekwaam. Die Groot Depressie het egter met mening in Suid-Afrika toegeslaan.
Die Depressie, voorafgegaan deur ongekende snelle groei vroeg in die jare twintig in die Verenigde State toe tot 30 miljoen gesinne uit die Amerikaanse bevolking van sowat 120 miljoen ’n aktiewe verbintenis met die aandelemark gehad het, het gevolg op die ineenstorting van Wall Street se aandelebeurs. Van Donderdag 24 Oktober 1929 tot die daaropvolgende Swart Dinsdag het die Dow Jones-indeks van 312,76 tot 230 punte gedaal, en die insakking het nog drie jaar voortgesleep tot ’n laagtepunt van 40,56 punte op 8 Julie 1932.
Die aandelepryse van groot Amerikaanse nywerheidsmaatskappye