Toe die romp agtertoe weer onheilspellend kraak, takseer ek my buurman. Ek moet met iemand praat. Die man het al een maal oor my getree om sy dinge te gaan doen en teruggekom met die reuk van sigaarrook wat swaar aan hom hang.
Die naam wat in goue letters op sy aktetas gedruk is, verklap sy herkoms. Ek slaan versigtig oor na Afrikaans: “Dis ’n vlieënde doodskis, dié. Kyk hoe lyk die sitplekke. Ons moet seker maar ons gebede opsê.” En wag dat JL Smit moet antwoord. Daar is min van ons Afrikaners oor, en wie weet of dié een nog Afrikaans kan of wil praat.
“Maar my magties,” sê hy met so ’n koffiebruin stem, en ingenome. “Kyk wie het ons hier.” Hy steek die hand met ringe uit. “Smittie.”
Hy’s ’n Smittie, natuurlik. As jou van Smit is, maak dit nie saak waarvoor jou voorletters staan nie – ek wil byna huil oor die vertroudheid daarvan.
“Ja, man, die vliegtuig, hoe sal ek sê.” Hy lag. “Eintlik is ek via Johannesburg op pad na Lesotho en daarvandaan na Angola,” – ek het hom nie probeer uitvra nie – “laat ek dit so stel, ek het al op erger as dié gevlie en ek gaan nog baie vlie, op erger as dié,” en daar lag hy weer. Ek ruik die whiskey wat hy drink.
“Wat weet jy van die toestande daar oorkant? In die binneland bedoel ek.”
“Dollars en sindikate. Dis wat die land aan die gang hou. Daar is geen sentrale regering meer oor nie. Ná die ontploffing in die suide het dinge gou versleg. Meeste buitelandse beleggers het toe padgegee. Jobs het so skaars soos skoon poes geword. En hoe dieper jy die binneland invaar, hoe skaarser raak die dinge wat jy nodig het om te oorleef. En ek praat nou nie van ordentlik leef nie. Ek praat net van leef. Alles is op, my vriend. Behalwe die sindikate, hulle is ook op die platteland bedrywig. Dis my ervaring. Hulle het hul nette ver en wyd gegooi. Sorg dat jy ’n paar dollars op die lughawe in die hande kry, jy gaan dit nodig hê. Die afgelope paar jaar al verkies ek Angola. My vrou en kinders bly daar. Maar ek moet eers my tierboskatjies in Lesotho gaan opskep. Pragtig. En nog sommer jonk in die tand. Spotgoedkoop.” Hy knipoog. “Eers bietjie geld gaan maak.”
Sy weelderige, uitspattige ringe. Die goue kettings om sy nek. Sy tierboskatjies. Die ruie asem waarmee hy oor hulle praat, die speeksel op sy lippe. Ek maak optelsomme en kry sinistere resultate. Nie alle Smitties is Smitties nie, maar ek mag dalk verkeerd wees. As ek reg is, deins ek in elk geval nie terug nie.
“Maar is daar nog mooi goed oor? Die natuur was altyd so asemrowend – om nou dié woord te gebruik. Daar moet tog iets daarvan oorgebly het? Op daai eindelose pad tussen Beaufort-Wes en Aberdeen het ek altyd ’n sekretarisvoël gesien. Met sy onderbaadjie en veerpen. Altyd. En die graatjiemeerkatte, wat het van hulle geword?”
“Meerkatte?” Hy gee ’n suur smiletjie.
“Oukei, laat ek sê wat ek bedoel.”
“My liewe magtig, man!” val hy my in die rede. “Meerkatte sê jy. Daarvoor moet jy eerder Londen se dieretuin toe.” Smittie lag en lag. Sinies, jy kan dit nie glo nie.
Ek wil sy twee hande met al die ringe soos goue knaters vasgryp en vir hom sê: Kyk, neef, ek het dit nie só bedoel nie, ek is nie so naïef dat ek g’n idee het waarnatoe ek op pad is nie.
“Ek ry nooit Afrika toe om diere te kyk nie. Jou meerkatte en voëls skat ek is teen dié tyd almal in slagysters gevang en opgevreet. As hulle nog daar is, sien ék hulle nie raak nie. Dis nie die klas goed waarvoor ek kom soek nie. In die berge het daar dalk nog van hulle oorgebly. Hoekom wil jy weet?”
“Watter berge sou jy sê?”
“Pel, die goed raak my nie in die minste nie, verstaan jy dan nie vir my nie.” Hy raak sommer onbeskof.
“Hel, ek wou jou nie kwaad maak nie.”
“Kyk, Dinges, wat’s jou naam nou weer?”
“Marlouw.”
“Kyk, Marlouw, ek sien net raak wat ek wil sien.” Hy bly bietjie kortaf. “Ek weet eerlik nie wat van jou diertjies oorgebly het nie. As jy eers daar aangekom het, moet jy vir jouself kan sorg, dis die belangrikste. Vergeet maar van diere en so aan, anders kom nie jy weer daar uit nie. As jy te veel verwagtinge het, sorg maar dat jy gou-gou van hulle ontslae raak. Hou jou by jou basiese behoeftes: eet, drink, slaapplek en verligting vir dié,” en soos ’n matras wat met een slag gelig en omgedraai word, verander sy stemming en rats, speels, lê hy die linkerhand met die goue knoetse op my mik.
“Het jy dalk al van iemand met die naam Koert Spies gehoor?” vra ek net om iets uit te kry, ek is glad nie gewoond aan mense wat aan my wil vat nie, maak nie saak waar nie.
“Wat doen hy, waarom is hy daar, waar is hy? Plaas hom vir my, dalk kan ek jou een en ander vertel. Ons wittes verskil nie soveel van mekaar nie, ons kom maar almal dieselfde ding hier haal.”
Die man is sonder inhibisies, dis sy professie. Ek begin onbeheersd lag. Al die jare in die stad het ek plekke vermy waar ek moontlik mense soos Smittie sou kon ontmoet. Daar is die Daily Planet in Melbourne. “Kom ’n slag saam met my,” het JP hoeveel kere genooi. Ek het oorkant die ingang gaan sit en na die mans gekyk wat in- en uitgekom het, rooiversadig en sonder inhibisie, soos Smittie. Ek het nog nooit genoeg guts gehad om daar in te loop en ’n lê te bestel nie. Agterna, met soet, sterk koffie in die hand voor die vollengtespieël in my woonstel het ek na myself gestaar: nie meer jong haantjie nie, maar voller, hariger en darem nog broeis. Ek kyk na die man langs my: nie ’n enkele plooi nie, Smittie is gladbruin oraloor. En tussen die kettings in die voue van sy nek dam bane sweet.
My asem kom terug: “Ek is op ’n sending om Koert te vind en hom terug te bring. Laas wat ek van hom gehoor het, was hy op ’n plaas wat deur swart mense bestuur word.”
“Is dit hulle plaas?”
“Dit is.”
“Laat ek dit so stel: die wit mense wat oorgebly het, bly oor omdat hulle nie kan padgee nie. Hulle is laer as die armblankes van destyds, onthou jy hulle? Danville, Bez Valley, Government Village. Jy sal hulle onthou. Die wittes wat in Afrika oorgebly het, het geslepe geword, altyd besig om die tande te wys. Hulle bekruip jou van agter af en boetie, as hulle eers ’n vasbytplek gekry het, los hulle jou nie voor jy vrek is nie. En dan vreet hulle jou heel op. Die wit rotte van Afrika. Daar’s ’n handjie vol wat ’n beter lot het. Hulle staan gewoonlik in diens van een of ander sindikaat of ’n regeringsfaksie. Hulle’t óf IT-kennis óf geld oor wat hulle kan aanbied in ruil vir kos, sekuriteit, vervoer en die buit waarvoor hulle in die eerste plek gekom het. Dis nou mense soos ek en die man wat jy gaan soek. Maar dis net ’n kwessie van tyd, dan moet ook ons padgee. En gou ook, partymaal sonder om te kry waarvoor ons gekom het.”
Smittie roep een van die lugwaardinne nader. Sy baadjiemou gly terug en wys ’n hempsmou waarvan die mansjetknoop losgemaak is en oopval op sy tatoe, golwend en kobaltblou volgens Maori-styl. Hy bestel ’n ronde whiskeys vir ons sonder om eers vir my te vra watter soort goed drink ek en betaal vooraf vir die drank, met dollars.
“Hoe weet jy die man wat jy soek, is nog daar?”
“Sy ma glo so. Dis pynlik om haar toestand te sien, sy’t my gevra. Ek moet nou maar gaan kyk of ek vir Koert in die hande kry, tot die bitter einde toe.”
“Bitter einde?” Smittie lag oor alles. Toe die whiskeys kom, buig hy oor my om syne aan te vat: “Play the man, not the card, jy moet weet met wie jy daar te make het, anders gaan jy jou pad byster raak. Die man wat jy op pad teëkom, is jou teken. Jy moet hom kan lees, dan weet jy hoe om aan te gaan. En waarheen. As jy die mense op jou pad nie reg lees nie, gaan jy nooit by jou Koert uitkom nie. Vat dan maar eerder die eerste beste vliegtuig huis toe.”
“Ek verstaan.”
“Oorlewing, my pel, dis waarom alles wentel. Maar ek is vandag ’n hartseer man.”
Hy