Салық түрлерінің көп және көлемінің ауыр болуы халықтың жаппай күйзелуіне әкеп соқтырды. Рашид ад-Динде ол туралы келесідей мәліметтер бар: «… күштеумен қорқытып тартып алу барған сайын күшейіп, егіншілердің, әсіресе белгіленген алымдар мен міндеткерліктердің көптігінен жиналған астықтың өзі белгіленген алымдардың жартысын да өтеуге жетпейтін болды».
Қазақстан аумағында ежелден тұратын этникалық топтар мен халықтардың және олардың жерлерінің моңғол ұлыстарына бөлінуі олардың ұзаққа дейін әр түрлісаяси құрылымдар құрамында болғызды, ал ол өз кезегінде халықтың этникалық, шаруашылық, мәдени тұрғыдан бірігуіне кедергі жасады, керісінше бытыраңқылық үрдісін ұзартады.
Сонымен бірге Моңғол империясының, одан соң Алтын Орда мемлекетінің құрылуы Қазақстан мен оған көршілес елдерді ортақ саяси, экономикалық, мәдени кеңістікке біріктірді. Сондай-ақ дала мәдениеті мен отырықшы-егіншілік мәдениетті таратушылардың өзара әсері мен ықпалы түрғысындағы интеграциялық үрдістердің дамуына жол ашты. Қазақстанда өмір сүрген этностың мұсылман Шығысымен, Еуропамен, Қытаймен кеңінен араласуына мүмкіндік туғызды. Моңғол билігі сауданы, халықаралық қатынастарды дамытуға ынталандырылды, жер-жерде пошта және жәмшік қызметін енгізді. Бұрын алыс болып келген халықтар арасында сауда және мәдени байланыстар орнатылды. Ұлыстардың аумағымен сауда керуендері жүріп өтті, алыс өлкелерге дипломатиялық миссиялар, саяхатшылап аттанып, Еуропаға Азия елдері мен халықтары туралы мәліметтер жеткізді. Моңғолдар далаға орталықтандырылған өкімет идеясын әкелді, бұрын ұйымдаспаған тайпаларды біріктірді, жаңа жағдайларға бейімделген дала заңдарын іске қосты. Моңғолдардан кейінгі уақыттағы Қазақстан аумағындағы мемлекеттерде кейін келе әлеуметтік үйымның көптеген нормалары мен мемлекеттік нысандары пайдаланылды.
Бақылау сұрақтары:
1. Шыңғыс ханның жаулап алу соғыстарының мақсаты мен сипаты туралы тарихнамалық пікірлерді қалай топтастыруға болады?
2. Моңғол мемлекеттілігі формаларының қалыптасуына қандай түркілік дәстүрлер әсер еткен?
3. Шыңғыс ханның жаулап алу соғыстарының идеологиясына айналған «киіз туырлықты халықтарды біріктіру» идеясы қашан және неліктен өзгерді?
4. Ортағасырлық авторлардың еңбектеріндегі моңғолдардың жаулап алу соғыстарының салдары мен барысына берілген сипаттамаларды салыстырыңыздар.
5. Моңғол жаулап алушылығының оң және теріс салдарын талдаңыздар.
ІІ бөлім
АЛТЫН ОРДА (ЖОШЫ ҰлЫСЫ) ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫНДАҒЫ МАҢЫЗЫ
§ 1. Алтын Орда (Жошы ұлысы) тарихы бойынша деректер және зерттеулер
Өткен кезеңдер туралы тарихи білім, ең алдымен, дерек көздері негізінде анықталады. Олардың алуантүрлілігі қоғам дамуы туралы біздің