– Минем күлмәк җиңенә ябышырга башың яшь әле, – диде Абдул, кыза төшеп.
– Ә? – диде беркатлы Кәшфи. – Ә?
– Кәҗә б… мә! – диде Абдул да.
Шунда Кәшфи, чайкалып китеп, Чулак Абдулның күлмәк якасына барып ябышты. Монда да начар фикере юк иде. Тегесе исә таза кулы белән (ә чулак кешенең таза кулында ике кулның көче була) Кәшфигә салып ук җибәрде. Кәшфи бичара, сөрлегеп китеп, чирәмгә барып та төште һәм, бәхетсезлегенә каршы, сыер тәлинкәсенә яңагы белән чумды. Шул ятудан торып маташмады. Кычкырып елап җибәрде:
– Подшипникны мин эретмәдем. Минем сменадан соң бит ул! Аның өчен чөнки… Миннән соң бит. Аның өчен чөнки…
Тавышка Кәшфинең әти-әнисе йөгереп килде. Чулак Абдул дер-дер килә иде. Габделбарый абзый малайның бүгенге хикмәтләре шулай булып бетәчәген белә иде, Абдулга әйбер әйтмәде, әмма Кәшфинең әнисе Шәмсениса түти җикеренде:
– Ул – тракторист! Районга барып әйтсә, нишләрсең? Ул бит юк-бар кеше түгел! Кара эшче дип белдеңме әллә син аны? Ак эштә эшләгән хөкүмәт кешесенә ничек кулың бара? Сабый бит әле ул!
Кәшфи үкереп елый иде.
– Аның өчен чөнки… И һәм дә…
Көтүдән кайтышлый койма буйларында кычыткан умыргалап йөргән бер сыер Кәшфинең сөяп куйган «Перцовка»сын аударды. Кызылга буялган үләнне, күзен алартып, ямьсез итеп, «поф» килеп бер иснәде дә аунап яткан Кәшфигә таба борылып:
– Өм-м-м! – дип мөгрәп куйды.
Сыер телендә бу инде, бер дә шиксез, «Юк, эчмим-м! Яратмыйм-м!» дигән сүз булгандыр.
…Шул көнгә нәкъ бер ел тулганда, Горький шәһәрендәге госпитальдән Габделбарый абзый белән Шәмсениса түтигә бер хат килде: малайның балтыр сөягенә снаряд кыйпылчыгы эләккән, гипста ята икән. Кәшфи бик зур төгәллек белән үзенең ничек яралануын, снаряд кыйпылчыгы бәреп еккач, организмының һәр өлкәсе ниләр кичергәнен, нәрсә уйлаганын, госпитальдә операция вакытында ниләр булганын минутлап, озын итеп хат язган иде. Анда, мәсәлән, мондый җөмләләр бар иде: «Шуннан соң носилкадан төшерделәр и һәм дә сразы операция өстәленә салдылар. Аңарчы ике санитар кыз – берсе безнең яктан икән, егерме икенче елгы, Сәрия исемле, үз теләге белән сугышка килгән, әтисе колхозда агротехник икән – чалбарны телеп алдылар, миңа бик оят булды, алар аны бик тиз кайчы белән ярып кына алдылар, шул хуттан эчке ыштанны да ярып алдылар, дөрес, бөтенесе кан иде, аның өчен чөнки, снаряд сколкысының баш бармак бите хәтлесе эләккән, менә шулай ялангач көе өстәлгә салдылар. Аннан наркоз бирделәр и һәм дә мин аңны җуйдым. Аның өчен чөнки…»
Хат ахырында бер җыр да бар иде:
Уфа яна, Уфа яна,
Төтенгә күмелмиме?
Янам гыйшык утларында,
Төтене күренмиме?
Шәмсениса түти бу хатны өйләренә килгән бер кешегә укып елый һәм һәрвакыт төзәтмә кертә иде:
– И бала, бала… «Янам хәсрәт утларында» димәкче булган инде ул. Дару белән башы миңгерәүләнеп беткән инде аның…
IV
Кәшфи 1944 елның ахырында ук кайткан, теге ярасыннан соң әле тагын бер яраланган – ни хикмәт – пуля шул ук аякның