Исхакый тасвир иткән бүгенге болгарларның инкыйраз сәбәпләреннән берсе – хәмер, ягъни исерткеч эчемлек. 2003 елда безгә Татарстанда аракы җитештерү күләме һәм аны реализацияләү буенча кайбер рәсми саннар мәгълүм булды. Татарстан Республикасы аракы җитештерү һәм куллану буенча Россия күләмендә икенче урында тора икән. Ә географияне тарайта төшеп, Идел буен гына алсак, ул, ут һәм су күршеләребезне артта калдырып, беренчелекне кулда тота башлаган. Аракы эчеп үлүчеләр саны яңа туучылар саны белән тигезләшкән.
Хәтәр саннар. Хәтәр күрсәткечләр.
Бу «казанышларны» 1913 елгы мәгълүматлар белән чагыштырып карасак, әлеге хәтәрлек тагы да ачыграк күренер.
1914 елның 20 декабрендә Казан Губерна земский җыелышы илдә спиртлы эчемлекләр сатуның туктатылуы халык тормышына нинди йогынты ясавын өйрәнү турында карар чыгара. Шушы карарны үтәү йөзеннән, Губерна идарәсендә махсус вакытлы бүлек оештырыла. Бу бүлек, мәсьәләне төрле яктан тикшереп, 1915 елда «Казан губернасында аек үткән ел» исемле зур гына китап әзерләп бастыра. Шушы китаптан кайбер мәгълүматлар китерәм.
1913 елда Казан губернасында аракы эчү күләме, җан башыннан исәпләгәндә, Нижгар, Пенза, Сарытау, Самар, Сембер губерналарыннан соң 0,48 чиләк тәшкил иткән. Уфа губернасында бу күрсәткеч 0,45 кә тигез. Бөтен Россия буенча – 0,66 чиләк.
Казан губернасында эчкечелекнең күрше губерналарга караганда азрак таралуын китап авторлары губернада 1/3 халыкның мөселман булуы, ягъни ислам йогынтысы белән аңлаталар. Халыкның күпчелеген мөселманнар тәшкил иткән Тургай өлкәсендә бу сан 0,27, ә Дагстанда тагы да азрак – 0,19 чиләк кенә. Китапның төзүчеләре Казан губернасының милли яктан төрле булган өязләрен чагыштыру юлы белән татарлар арасында аракы эчү күләменең җан башына 0,1 чиләк туры килүен хисаплап чыгарганнар.
Егерменче гасыр башларында аеклыгы белән дан тоткан халкыбызның бүгенге хәлләре менә шундый. Моңа кем гаепле? Аны кем эчкечелеккә сабыштыра?
Халыкның әхлагын төзәтүне «мәкъсуд биззат» (төп максат)