Гаяз Исхакыйның «Инкыйраз»ы дөньяга чыгып байтак гомерләр узгач, инде Совет хакимияте шартларында, атап әйтсәк 1929 елның 9 июнендә, үзенең «Асар» китабын яңадан тәртипкә салганда, аның «Сүз башы»нда күренекле галимебез мөфти хәзрәтләре Ризаэтдин Фәхретдин түбәндәге сүзләрне яза: «Газиз милләтем җан биреп ятканлыгы күз алдымда… Бу милләт хакында: «Идел, Урал сахраларында төрк кавеме вә ислам динендә булган олуг бер милләт мең елдан артык вакытлар гомер сөргәннәр, мәчетләре вә җәмигъләре дәвам иткәннәр, мәшһүр галимнәре вә киң күңелле сахиблары, зур дәүләт әһелләре булган» дип сөйләүчеләр генә булыр дип тә өметләнмимен. Әгәр дә Аллаһы Тәгалә сәмави бер галямәт җибәреп тәнбиһ кылмаса, вә яки берәр мөҗәддәд күндереп, рәсүлуллаһ салаллаһу галәйһи вәссәлам юлыны ихья итдермәсә, яңартмаса, безнең газиз милләтебез һәлак булачак, хәтта тарих китапларына да керә алмый калачак вә тәмам онытылачак, кәәннә ләм йәкүн булачак».
Ризаэтдин Фәхретдиннең бу сүзләрен укыганда, минем күз алдыма Гаяз Исхакыйның каһарманы Җәгъфәр килеп басты.
Кайчагында Исхакыйның «Инкыйраз»ын кайта-кайта укыйсың да сискәнеп китәсең, моның шушылай буласын бер яшь кенә татар малае ничек алдан күрә алды икән дисең. Укучылар хәтерли торгандыр, Җәгъфәр, форсаттан файдаланып, киләчәк замандагы «Болгар әдәбияты музеена» бара. Тау хәтле өелеп торган китапларны күреп, ул гаҗәпкә кала. Ләкин китапларының исемнәре белән таныша башлагач, бөтен галәмендә бердәнбер болгар булып калган Җәгъфәрнең кәефе тәмам кырыла. Гарәпчә сарыф китаплары бихисап булсалар да, һәммәсе дә «Шәрхе Габдулла»ны бутап-җутап, үз исемен өстенә «мөхәррире Әхмәтҗан» яисә «мөәллифе Мөхәммәтҗан яисә кад әлләфәһү әлгабде әлфәкыйрь Габдулла бине фәлән» дигән кебек сүзләрне куяр өчен башын артка, артын уртага китереп» язылган, ягъни, асылда, берсеннән-берсе урлап төзелгән китаплар булып чыга. Нәкъ бүгенге хәлләрне тасвир итә Исхакый! Әйтерсең лә даһи әдибебез ерак мәңгелектән 2003 елгы Казанга әйләнеп кайткан да, безнең китап киоскыларын карап, мөстәкыйль һәм хөр фикерле кешеләребезне барлап йөргән. Ай-һай, ул аларны таптымы икән? Бүген дөнья күргән дини китапларыбызның, кем әйтмешли, зур күпчелеге, титул маңгаенда башка исем-фамилия торса да, инкыйлабка кадәр чыккан китапларны сүзгә-сүз кабатлыйлар бит. Оятсыз сарика, ягъни күрәләтә плагиат алар. Гел былтыргы «а»лардан гына торган һәм акча артыннан куып кына чыгарылган шыбыр хаталы дини календарьларыбызны күргәч тә, нечкә күңелле Җәгъфәр еламый калмас иде…
Артта калуыбызның бер сәбәбен Фатих Әмирхан күрсәтеп биргән. «Һәркем үз урынында тора белсә, милләт тә үзенең аерым-аерым фәрдләрен мөстәхикъ