Mały Oświęcim. Błażej Torański

Za to zostaliśmy osadzeni w łódzkim obozie.

      Donata Adamczyk-Matuszak:

      Gestapowcy przyszli w nocy. Aresztowali mojego ojca, siostrę, brata. Ojciec zginął. Matkę z siostrą wywieziono do Oświęcimia. Nie wróciły. Brat nie wrócił z Gross-Rosen. Byłam w łódzkim obozie do wyzwolenia.

      Zofię Stawicką aresztowano pod zarzutem wynoszenia leków ze szpitala, w którym jej matka pracowała jako sprzątaczka.

      Danuta Samburska-Kęsik:

      Aby pomóc matce, już jako dziesięcioletnia dziewczynka handlowałam na ulicach sznurowadłami, pastą do butów, spinaczami. Za to zostałam przez policję niemiecką osadzona w obozie.

      Krystyna Fintzel:

      W czasie drugiej wojny światowej słuchałam razem z moją matką radia, co było zabronione przez władze okupacyjne.

      ***

      Maria Wiśniewska-Jaworska:

      Mój ojciec, Aleksander Wiśniewski, był nauczycielem, dyrektorem męskiego liceum, uprawnionym przez polski rząd po pierwszej wojnie światowej do wygaszania niemieckich szkół w pruskim zaborze i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego. A przecież Niemcy uważali Poznań i cały teren Wielkopolski za własny, za ziemię staroniemiecką, ojciec był więc dla nich wrogiem, nie miał szans przeżyć.

      Aresztowali go na początku roku 1943 i uwięzili w Forcie VII, jak całą wielkopolską inteligencję. Z Fortu VII gestapo dowoziło więźniów do kopania rowów przy wojskowym wówczas lotnisku Ławica. Pewnego dnia, nie uwierzy pani, natrętny dzwonek do drzwi. Otwieram i zamieram, przede mną stoi niemiecki pilot. Wszedł stanowczo i przez godzinę rozmawiał z mamą. Dowiedział się, kim jest ojciec, i przyszedł nam powiedzieć, co się z nim dzieje. Zaproponował mamie zorganizowanie potajemnego spotkania z tatą. Miała się przebrać za wiejską babinę, a on obiecał, że wprowadzi ją przez kuchnię na teren lotniska. Tak się stało. Rodzice spotkali się wedle planu i ojciec mógł wtedy wszystko powiedzieć – że Niemcy prześwietlili historię całej rodziny, że go strasznie biją (pokazywał rany na ciele) i że nie ma szans na powrót do domu. Zresztą, znakomita większość nauczycieli została zamordowana, bo chodziło o to, by polskiej młodzieży nie miał kto uczyć.

      Ostatnia kartka od ojca dotarła do nas w sierpniu 1943 roku. Pisał w niej, że go mają wywieźć. Istnieje poszlaka, że zginął w Gross-Rosen.

      Trwała zima, początek grudnia 1943 roku. Było po siódmej rano, gdy do mieszkania weszło dwóch gestapowców w cywilnych ubraniach i kazali nam się pakować, mnie i mojej mamie. Starszy siedemnastoletni brat Ludomir był w fabryce, najmłodszy Tadeusz wyszedł do szkoły, a ja właśnie szykowałam się do pracy. (Przymus pracy obowiązywał od trzynastego roku życia, więc jako czternastolatka byłam nim objęta, a dla polskich dzieci Niemcy otworzyli szkoły tylko do piątej klasy). Powiedzieli, że na dole czeka samochód i mamy być za chwilę gotowe. Mama była strasznie zdenerwowana, a w mieszkaniu był jeszcze jej ojciec, który w tych dramatycznych okolicznościach znalazł odwagę, by czystą niemczyzną zrobić „gościom” wykład na temat bitwy pod Grunwaldem, której Matejkowska kopia wisiała dumnie w przedpokoju. Nawymyślał im straszliwie, zapewniając, że czeka ich los Ulricha von Jungingena. Mama bladła i płakała, przerażona postawą dziadka, próbując go uciszać i hamować ostre słowa. Niemcy do końca spokojnie wysłuchali, co dziadek o nich i o ich Hitlerze miał do powiedzenia, po czym zabrali nas i wywieźli do Domu Żołnierza, czyli poznańskiego odpowiednika warszawskiej alei Szucha. Tam sprowadzili nas do piwnicy i zamknęli, nic nie mówiąc, nie tłumacząc, dlaczego, po co, na jak długo.

      Funkcjonariusze gestapo wzywali mnie kilkakrotnie na górę do biura, ale nie wiedzieli, co ze mną zrobić, i odsyłali z powrotem na dół. Następnego dnia okazało się, że w tym areszcie jest już także mój młodszy, dwunastoletni brat, którego Niemcy zabrali ze szkoły. Mama została w celi, a nas dwoje i jednego chłopca z Mosiny, bardzo zalęknionego, zabrano na dworzec kolejowy. Przez cały czas podróży pociągiem, nie wiadomo dokąd, byliśmy pod nadzorem jednej Niemki.

      Alicja Kwaśniewska-Krzywda:

      Podczas wojny mieszkaliśmy w Kaliszu przy Dobrzeckiej 6 – tego domu już nie ma. Pracowałam u Niemki w Dobrzecu pod Kaliszem. Jej mąż był w Wehrmachcie, więc miała prawo mieć służącą. Wszystko tam u nich robiłam, jak dorosła gospodyni, choć byłam dzieckiem. Pewnego dnia zachorowałam, miałam gorączkę i dwa dni nie byłam w pracy. Zgłosiła, że się nie stawiłam, i przyszedł do nas Polak na niemieckich usługach. A mamusia go tak bardzo prosiła: „Niech pan mi córki nie zabiera, jedna już w Niemczech na robotach, nie wiem, czy wróci, mąż w niewoli, niech mi pan dziecka nie zabiera”… Zagnali mnie na gestapo, na Garbarską, w oczy lampą świecili jak zbrodniarzowi jakiemuś i już nie wypuścili. Przy 3 Maja był areszt – tam nas gromadzono. Gdy Niemcy zebrali więcej dzieci, poprowadzili nas bokami miasta do bydlęcego pociągu i stamtąd wysłali do Łodzi. Mamusi nie widziałam prawie dwa lata. Tata był całą wojnę w stalagu. Wrócił ciężko chory, z wrzodami na gardle; mama mu pijawki przystawiała. To był straszny czas.

      Zuzanna Polok:

      Od pokoleń mieszkaliśmy w Wiśle. Byliśmy świadkami Jehowy. Mieli my krowę, jałówkę, prosiaki, co tam trzeba, żeby wyżyć. Moja mama bez posagu w rodzinę taty weszła, więc jego siostry, a miał ich siedem, nas nienawidziły. Bo wie pani, przed wojną każdy skrawek ziemi był na wagę złota (…).