48
Jedyne przetłumaczone dotąd na język polski opowiadanie Arishimy to „Laboratorium” w zbiorze Szychulska 2005.
49
Mowa przede wszystkim o kobiecie z klasy średniej. Samo sformułowanie zostało zaczerpnięte z listu Arishimy do Gosaburō Urakamiego, cytuję go dalej (Yamamoto 1997: 178–179).
50
Oryginalnie imię matki brzmiało Yuki, a babki Shizu. Zgodnie z powszechną praktyką w okresie Meiji imiona kobiece „uzupełniano” o cząstkę „ko”.
51
Przyjęto go do wspólnoty bez chrztu. Rodzina nie była przychylna jego konwersji.
52
Projektowana przez niego wspólnota majątkowa nie mogła zaistnieć w ramach obowiązującego w ówczesnej Japonii porządku prawnego.
53
Nazwisko Arishimy pojawia się trzykrotnie w dokumentach upublicznionych w internecie przez Haverford College. Z jego pobytu na uczelni w Filadelfii zachował się portret Howarda Hainesa Brintona, wpis pamiątkowy w księdze okolicznościowej oraz lista prac magisterskich zatwierdzonych w Haverford College: (Haverford College, źródło internetowe).
54
Shirakaba (Biała Brzoza) – stowarzyszenie literacko-artystyczne, propagujące idee humanizmu i idealizm. Wyznaczało główny nurt japońskiej literatury w okresie Taishō. W latach 1910–1923 wydawało czasopismo pod tym samym tytułem. Najważniejszymi jego członkami byli Mushanokōji Saneatsu, Shiga Naoya, Satomi Ton, Arishima Takeo oraz Nagayo Yoshirō.
55
Sam Arishima datował swoją apostazję na rok 1911, jednak zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez Uesugi Yoshikazu, jego nazwisko zostało wykreślone z listy członków Niezależnego Kościoła w Sapporo w 1910 roku (Morton 88: 91).
56
Natsume Sōseki (1867–1916) to jeden z najważniejszych pisarzy japońskiej nowoczesności. Cieszył się ogromnym szacunkiem społecznym, a jako mentor ukształtował wielu późniejszych literatów.
57
Niebieskie Pończochy – Seitōha – feministyczne stowarzyszenie założone przez Hiratsukę Raichō (1886–1971) w 1911 roku. Jego organem było czasopismo Seitō, zamieszczające na swoich łamach eseje krytyczno-literackie oraz teksty poświęcone problemom społecznym i emancypacji kobiet.
58
Dosłowne tłumaczenie tytułu jest dość trudne – kan kan to onomatopeja, przywołująca odgłos ostukiwania młotem rdzy, mushi to insekty, owady. Całość jest metaforycznym odniesieniem do robotników w dokach.
59
List Arishimy do Asuke Soichiego (Morton 1988: 160).
60
Jeszcze innym modelem dla tytułowej postaci jest Hatano Akiko, która w życiu Arishimy pojawiła się, jak wynika ze wspomnień pisarza Serizawy Kōjirō, już około 1918 roku. Warto dodać, że Sasaki Nobuko jako model dla postaci literackich wcześniej pojawiła się w twórczości Kunikidy Doppo. Szczególnie po opublikowanym pośmiertnie dzienniku pisarza Azamukazaru no ki oraz książce Arishimy Takeo Aru onna, którą czytano często jako roman à clef, była ona utożsamiana z bohaterkami literackimi, co niejednokrotnie wiązało się z przykrymi konsekwencjami w życiu prywatnym. W 1982 roku Abe Mitsuko opisała historię zmagania tej autentycznej postaci z konsekwencjami jej zaistnienia w literaturze (Abe 1982: 10 et passim).
61
Odpowiednio: 1911, 1919; 1901–1902.
62
10 tys. egzemplarzy w pierwszym wydaniu (Yamamoto 1997: 171).
63
Liczba sprzedanych egzemplarzy powieści przeczy powsz
Примечания
1
Wszystkie cytaty z tekstów obcojęzycznych podajemy w tłumaczeniu autorki, chyba że wskazano inaczej.
2
Jak zwraca uwagę Alistair D. Swale, tłumaczenie jako „restauracja” japońskiego terminu „ishin”, składającego się z dwóch znaków – „kontynuacja” i „odnowa”, nie oddaje dokładnego znaczenia japońskiego terminu (Swale 2009: 1). W Polsce Ewa Pałasz-Rutkowska i Katarzyna Starecka zaproponowały termin „Odnowa Meiji”, biorąc pod uwagę znaczenie japońskiego terminu (Pałasz-Rutkowska i Starecka 2004: 33).
3
Na przykład w tomie pod redakcją Mariusa B. Jansena i Gilberta Rozmana (Jansen i in.: 1986).
4
Janos Kornai przytacza opinię Schumpetera, zawartą w pracy „Capitalism, Socialism, and Democracy” (1942), że wszelka analiza oparta na paradygmacie systemu (i w związku z tym zmiany systemowej) powinna być interdyscyplinarną syntezą nauk zajmujących się społeczeństwem, przede wszystkim ekonomii, socjologii, politologii i historii (zob. Kornai w: Schelkle i in.: 116).
5
Na przykład Nisbet określa XIX-wieczną wiarę w postęp jako przekonanie, że ludzkość stopniowo przechodzi na coraz wyższe poziomy cywilizacyjne (Nisbet 1980: 10).
6
Dosłownie „kraj w wojnie”.
7
W historii Japonii występują trzy okresy władzy sprawowanej przez
8
9
Ikegami nazywa ten okres „neofeudalizmem” w kontekście systemu władzy, natomiast cały ten okres historii Japonii nazywa, zgodnie z anglosaską terminologią, Japonią wczesnej nowoczesności (Ikegami 1995: 177 i n.).
10
Szczególnie dotyczy to miast należących do szogunatu: Edo, Osaki, Kioto i Nagasaki.
11
Na przykład definicje stwierdzające, że podstawową funkcją państwa jest utrzymywanie porządku społecznego (Wilson i Kolb 1949: 516–17).
12
Roberts uważa, że reformy administracyjne dokonane przez władze Meiji miały przede wszystkim na celu budowanie świadomości narodowej, czyli stworzenie państwa narodowego ze zbioru księstw (Roberts 2002: 6–7).
13
Szogunat Tokugawa posiadał w rezultacie około jednej czwartej ziemi objętej podatkiem ryżowym, co uczyniło ród Tokugawa najbogatszym rodem (Ikegami 1995: 152).
14
Na przykład mężczyźni pochodzący z chłopskich rodzin, którzy zasłużyli się na polu walki, mogli w nagrodę zostać włączeni do stanu samurajskiego (Ikegami 2005: 129).
15
Dosłownie „pełen brudu”. Pochodzenie