75 Tamże, s. 602.
76 B. Roja, Legendy i fakty, dz. cyt., s. 193.
77 Obrona Lwowa 1–22 listopada. Relacje uczestników…, t. II, dz. cyt., s. 573.
78 Cz. Mączyński, Boje Lwowskie, Część I. Oswobodzenia Lwowa…, dz. cyt., t. II, s. 258.
79 B. Roja, Legendy i fakty, dz. cyt., s. 206.
80 Tamże.
81 Cz. Mączyński, Boje Lwowskie, Część I. Oswobodzenia Lwowa…, dz. cyt., t. II, s. 22.
82 J. Tomaszewski, Lwów, 22 listopada 1918, dz. cyt., s. 284.
83 Cz. Mączyński, Boje Lwowskie, Część I. Oswobodzenia Lwowa…, dz. cyt., t. II, s. 24.
84 Tamże.
85 Tamże, s. 26.
86 Obrona Lwowa 1–22 listopada. Relacje uczestników…, dz. cyt., t. II, s. 1043 i 1044.
87 Cz. Mączyński, Boje Lwowskie, Część I. Oswobodzenia Lwowa…, dz. cyt., t. II, s. 28.
88 J. Tomaszewski, Lwów, 22 listopada 1918, dz. cyt., s. 284.
89 Cz. Mączyński, Boje Lwowskie, Część I. Oswobodzenia Lwowa…, dz. cyt., t. II, s. 259.
90 Tamże, s. 262.
91 Tamże, s. 30.
92 Tamże, s. 261.
93 TsDIAL 505.1.210., kwest. 297.
94 TsDIAL 505.1.210., kwest. 423.
95 TsDIAL 505.1 207., prot. 284.
96 Cz. Mączyński, Boje Lwowskie, Część I. Oswobodzenia Lwowa…, dz. cyt., t. II, s. 206.
97 M. Rataj, Wspomnienia i dziennik z lat 1918–1927, t. 1 (Wspomnienia z lat 1918–1920 spisane w 1924 r), maszynopis Biblioteka Narodowa, s. 13.
98 Tamże, s. 14.
99 B. Roja, Legendy i fakty, dz. cyt., s. 193.
100 Tamże, s. 194.
101 D. Engel, Lwów, November 1918…, dz. cyt., s. 391.
102 TsDIAL 505.1.210., L.b. 97.
Rozdział VIII
W sobotę, 23 listopada w godzinach porannych u kom. Czesława Mączyńskiego zjawił się dyr. Władysław Feldstein.
Inżynier, przemysłowiec, finansista. Jeden z czołowych obywateli Lwowa. Żyd, płomienny zwolennik asymilacji polskiej społeczności żydowskiej. Działacz na rzecz niepodległości Polski103. Jego starszy syn Tadeusz walczył w legionach Piłsudskiego. W listopadzie 1918 roku Tadeusz i młodszy syn Roman walczyli w oddziałach obrońców Lwowa, nad którymi komendę sprawował Mączyński. Mówi o tym w swoich relacjach sam komendant104.
Willa Feldsteina mieściła się przy ul. Herburtów, jednej z najbardziej ekskluzywnych uliczek Lwowa. Do dzisiaj ogromne wrażenie sprawiają wszystkie zachowane tam rezydencje. Jedna z nich, należąca do Feldsteina, była miejscem cotygodniowych sobotnich zebrań i szkoleń „młodzieżówki” POW w latach 1916–1918, w której prym wiodło jego dwóch synów105.
Feldstein poszedł do Mączyńskiego, by prosić go o interwencję w dzielnicy żydowskiej, gdzie żołnierze podpalili synagogę Tempel na Starym Rynku przylegającym do ul. Żółkiewskiej.
W tych dniach pogromczycy zbezcześcili i podpalili także inne synagogi, w tym jedną wraz z ludźmi, którzy się w niej schronili; na szczęście udało się im wydostać z płonącego budynku.
6. Wnętrze Wielkiej Synagogi Przedmiejskiej przy ul. Bóżni-czej 16 po pogromie, J. Bendow, Der Lemberger Judenpogrom (Novemeber 1918 – Jänner 1919), dz. cyt., s. 41. (Synagoga została całkowicie zniszczona przez Niemców podczas II wojny światowej).
***
W piątek lub w sobotę przedpoł. (22–23 listopada b.r.) dowiedział się p. dyr. Feldstein, iż tempel się pali, udał się więc do komendanta miasta p. Mączyńskiego z prośbą o pomoc.
Na to otrzymał odpowiedź: „Wiem o tym, wysłałem tam patrol wojskową, która jednak wróciła z tym, iż do templu dostać się nie może, gdyż z templa strzelają karabiny maszynowe”, gdy p. Feldstein powołując się na swoje stanowisko w społeczeństwie polskim i na fakt, iż synowie jego walczą przy legionach, poręczył, iż w templu żadnych karabinów maszynowych nie ma, otrzymał odpowiedź od p. Mączyńskiego „trudno, takie sprawozdanie otrzymałem od moich ludzi, a ja na sprawozdaniach moich ludzi polegać muszę”.
To zajście opowiedział mnie spisującemu to zeznanie osobiście p. dyr. Feldstein (…)106.
Zeznanie spisał dr Ludwik Mund.
***
Co mógł podczas tej rozmowy myśleć i czuć Feldstein, gorący polski patriota, który swoich dwóch synów, Romana i Tadeusza, wychował na żarliwych bojowników o polską niepodległość? Tadeusz poszedł do polskich legionów na samym początku Wielkiej Wojny.
Feldstein odwołał się do tego faktu w swojej niewielkiej książce Polen und Juden. Ein Appell mit einem Vorwort von Hofrat Josef Sare (Polacy i Żydzi. Apel z przedmową