Maar stilte kweek waardering vir klank – dís wanneer die betekenis agter die musieknote na vore kom. En hier is geen tekort aan stilte nie.
Hy sit die Kleiber terug op sy plek in die rak. Hy luister Beethoven net as hy ontsteld of kwaad is. Nie dat dit verskriklik baie gebeur nie – as jy so ver weg van mense bly, is daar min mense om jou af te pis. Maar daar is af en toe ’n dag dat hy so kwaad raak dat hy net wil begin hardloop tot sy knieë onder hom ingee. Vandag het nou ontaard in so ’n swartgallige dag.
Hy voel egter te kwesbaar vir Beethoven.
The pain and sickness all over me like an animal. Then I realised what it was. The music coming up from the floor was our old friend, Ludwig Van, and the dreaded Ninth Symphony.
Lennet hou nie van geweld nie. Dalk het A Clockwork Orange met sy ultra-geweld sy Beethoven-ervaring vir ewig geknak.
Die keuse kom vanself. Hy mik vir die bekende ligblou boksie, die rande al wit omgekrul van jare se vat. Hy glip die skyf in die speler en gaan sit op die rusbank, druk die knoppie op die afstandbeheer. Dan lê hy terug en luister hoe die laserstraal na die gekose posisie skuif: “Adagio – allegro molto” van Dvořák se Negende, “Die Nuwe Wêreld”-simfonie.
Amper uitgerek, asof die dirigent en orkes sukkel om op dreef te kom. Als so niksvermoedend.
Die ding met Dvořák is die eerlikheid van sy musiek, meer as dié van Beethoven of Brahms. Minder gesofistikeerd. Opreg. Nie bombasties nie. ’n Kinderlike vreugde.
Twee note, unisoon, vir twee eensame horings.
Houtblasers, skaam.
Sy ma het ’n musiekskool by die huis gehad. Wel, minder musiekskool, meer klavierlesse in die sitkamer. En groepskitaarlesse op Vrydagmiddae. Dié het sy gehaat, maar die geld was glo goed.
Hy laat sak sy kop agteroor, een sandaal op die vloer, sy ander been uitgestrek oor die armleuning. Versluier sy oë met sy voorarm.
Dan die slag! Die donderende hou wat neerkom.
En weer. En weer.
En weer. En weer.
Hy was elf of twaalf toe hy Dvořák ontdek het. Sy ma het elke Donderdagaand ’n musiekwaarderingsklas gehou. Teenwoordig was meestal afgetrede ooms en tannies met te veel geld en tyd. Alom die maand ’n ander komponis, maar as dit ’n groot naam was, is daar soms sommer ’n kwartaal uitgesit. Almal met ’n glasie wyn in die hand en ’n bordjie met kaas en peuselhappies, of tertjies wat een van die “leerlinge” gebring het.
Op sulke aande is hy en sy broer, Konrad, verbied om in die onderste deel van die huis te kom, beperk tot hul kamers of die televisiekamer bo. Dan sluip hy saggies en stadig af met die trappe. Hy moet versigtig wees, die hout kraak graag. En in die studeerkamer aan die onderpunt van die trap hoor sy pa gou as iemand verbykom.
Lennet se wegkruipplek is onder die imbuiatafel in die sitkamer. Die roomkleurige tafeldoek hang laag genoeg om ongesiens daaronder te skuil. Van daar af kan hy net die mense se skoene sien. Hy krul teen die muur op en luister saam sonder dat enigiemand vermoed hy is daar.
In galop die horings op die hooftema: die aanvang van die gemoedelike vraag-en-antwoord tussen die orkes se seksies.
“… en Dvořák wou aanvanklik nie na Amerika gaan nie,” klink sy ma se stem op. “Maar mevrou Thurber het aangehou. Hy is oplaas oorreed met ’n goeie salaris en vier maande vakansie in die jaar. Ek sou moontlik ook ja gesê het vir vier maande se betaalde verlof.” Daar word onderlangs gegrinnik. “In September 1892 vertrek Dvořák vanaf Skotland na New York vir ’n tweejaarkontrak.”
Sy ma was so lief vir dié musiek. Kon heeltemal weggevoer raak as sy net verby die radio stap en ’n mooi tema of solo hoor. Haar oë sou toegaan, die hande wat losweg saam dirigeer. Verkwikking.
Dis seker iets wat hy van haar geërf het.
“Amerika was in daardie tyd op soek na ’n eiesoortige musiekstyl,” gaan sy ma voort. “Dvořák het bygedra tot die debat deur te sê dat die toekoms van die kontinent se musiek opgesluit lê in die sogenaamde Neger-melodieë. Kundiges beweer dat sekere temas in hierdie simfonie afkomstig is van slawemusiek of dié van Amerikaanse inboorlinge. Die komponis self het egter bevestig dat hy sy eie, oorspronklike temas bloot ingekleur het met die ‘besondersheid van Indiaanse musiek’.”
Lennet kan nie alles onthou wat hy gedink het toe hy die simfonie hoor nie. Maar hy kan presies onthou wat hy gevoel het. Met die tweede beweging het hy besef hy wieg saam. Die musiek het direk gevoel, aanvaardend. Iets persoonliks wat hy nie kon verwoord nie. Dvořák het hom daar tussen die bal-en-klou-tafelpote kom haal en hy wou nóg hê.
Die tweede tema, mineur en met ’n klein melodiese omvang, het iets Indiaans daaromtrent.
“Die bynaam waarmee Dvořák se Negende Simfonie universeel geassosieer word, is ‘Die Nuwe Wêreld’-simfonie. Dit het egter ook bygedra tot die verwarring oor die oorsprong van die werk. Na bewering het die komponis Z Nového svˇeta (Van die Nuwe Wêreld) op die titelblad aangebring net voor die musiek weggeneem is om gekopieer te word. Sy sekretaris het later gesê dit was bedoel as ‘Indrukke en groete vanaf die Nuwe Wêreld’. Dvořák het dit glo grappenderwys bygelas en verklaar: ‘By die huis sal hulle verstaan wat ek bedoel.’”
Met die aankondiging van die derde beweging het Lennet sy pa hoor skuifel agter die toe studeerkamerdeur. Inderhaas, maar versigtig om nie sy teenwoordigheid te verklap nie, het hy net betyds teruggekruip na sy kamer. Maar later die aand, met die ligte af en die huis stil, het Dvořák hom bygebly. Al kon hy nie ’n enkele noot onthou nie.
Hy het die simfonie se bewegings oor en oor geluister. Met oorfone, aangesien sy pa en Konrad begin kla het omdat hy knaend dieselfde “liedjie” speel. Sy ma het hulle natuurlik vermaan oor hulle só na ’n klassieke werk verwys, maar het toegegee dat Lennet liewer die te groot Pioneers moes opsit. So gereeld het hy daarna geluister dat hy later sonder CD die musiek kon herroep.
Noudat hy daaraan terugdink, het sy ma seker vermoed dat hy op Donderdagaande in die sitkamer was. Die toeval is darem net te groot as jy een aand die “New World” vir mense speel, en net die volgende middag kom vra jou seun of jy al van die “World”-komponis gehoor het. Maar sy het niks gesê nie. Sy wou altyd hê een van haar kinders moes verder gaan met musiek.
Die fluit kondig die “Swing low, sweet chariot”-tema vir die eerste keer aan – wye, oop Amerikaanse vlaktes. Die strykers boots die fluittema na.
Lennet, wat darem later sy Graad 6-klaviereksamen deur Unisa geslaag het, het die verste van die twee broers gevorder. Maar sy passie vir musiek lê nie in die speel van ’n instrument nie, eerder in die luister en ervaar daarvan.
Hy tel die afstandbeheer op en skakel die speler af. Genoeg vir nou. Hy wil nie toelaat dat die euforie ontknoop, dat daar ’n afsluiting moet wees nie. Nie nou terwyl hy die musiek in hom voel bruis nie.
Hy hou sy oë toe. Buite is die bekende gesuis van die wind, liggies uit die suide. Die roep van ’n piet-my-vrou. Kapot die hoenderhen skrop voor die deur.
Sy oë gaan stadig oop. Hy laat die lig en beelde van die omgewing versigtig terug. Een asemteug, diep: soet fynbos.
Hy staan op. Onder die wasbak haal hy die 1,5 liter-Valpré-bottel uit waarin hy sy selfgemaakte, veelsydige skoonmaakmiddel hou. Kry agter die deur die mop en bak, en ’n afveelap.
Hy is skaars buite of hy draai terug kombuis toe. Hy is laf as hy dink een lappie gaan die jop gedoen kry.
Met twee ekstra vadoeke oor die skouer stap hy af na die gastehuis terwyl hy opnuut die strykers deur die aanvangsmate van Dvořák Nege dirigeer.
4
Hoe kan vyf mense in drie dae so baie mors? En dit was nie eers drie volle dae nie. Eintlik was dit net twee nagte, met twee halwe dae weerskante.
Elke keer nes hy dink hy is klaar met