“Dag, Gielie, dag, Gertjie, dag, Brampies, dag, Grietjie, dag …” loop die stemme uit die troepie almal deurmekaar en oormekaar en die bondeltjie druk teenaan mekaar in die skaduwee van die keurtjieboom en staan grootoog en kyk na die karretjie en die swart perd.
“In watter klas is jy nou, Houtmens?” vra Giel. “Lyk my jy dra die meeste boeke!”
Klein Willem Houtmens kyk na die pakkie boeke in sy hand en toe kyk hy weer op na die karretjie.
“Willem is in standerd ses en hy’s maar twaalf. Sy kop is sowaar lank,” sê Jaffie.
Al die kleingoed kyk na Klein Willem en hy laat sy kop sak en krap met sy toon ’n kringetjie in die sand.
“Houtmens is slimmer as ons almal,” sê Bramie.
“Ag, sommer baie slimmer,” sê Grietjie en sy skud haar kop dat die vlegselpunte teen Gert se skouer vee.
“Wat?” sê Giel. “Slim? Wat help slim hom nou miskien? Sal hy altemit kan boer en kan baklei, hè?” Giel spoeg ’n straaltjie oor die rand van die kar en toe blink sy oë soos dié van een wat ’n splinternuwe wegkruipplek uitgedink het. “Sowaar, dis nou ’n plan! Braam, jy en Houtmens kan mekaar ’n slag baklei dat ons sien, julle is tog ewe groot van lyf. Komaan, ou Braam, jy en Houtmens vat mekaar,” en Giel stamp Braam met sy vuis in die sy.
“Baklei?” sê Bramie so asof dit ’n nuwe Engelse woord is wat hy glad nie ken of verstaan nie.
“Niemand mag op Sadewee baklei nie,” sê Grietjie. “Pa looi die man wat baklei.”
“Ga,” sê Giel en hy spoeg weer oor die rand van die kar in die sand. “Ek sê mos julle is ’n ou lot sagtehandjies.”
“Toe, Braam,” sê Gert wat skielik ook wakker is, “vat jy en Klein Houtmens mekaar ’n slag lat ons sien. Hy’s tog ouer as jy, maar julle is ewe groot, toe, man.”
Klein Willem Houtmens gee ’n tree agteruit en sy oë is groot en bang, en dit lyk of die troepie bruinkinders op ’n kleiner bondeltjie druk. Jaffie staan styf teen Diksiel en Trui pluk haar rok op die een heup vorentoe soos een wat ’n vlooi voel. “Oeha!” sê een van die kleintjies en hy gaan plat in die skaduwee sit.
“Ga,” sê Giel en hy trek sy mond op ’n vies plooi, “waar’t jy nou gesien twee uitgevrete mannetjies kan nie eers mekaar vat nie? Sies, julle is ou regte ouvrouens. Braam, jy en Houtmens, en sommer julle almal op Sadewee.”
Bramie voel hoe sy gesigvel styf trek en sy maag op ’n klein hopie krimp en hy druk sy naels teen die harde plank van die karbankie dat sy vingers lam word. Deur die dennebos sny die sonbesies se bewestem en die ou perd gee ’n harde snuif en versit sy een poot so hard dat die karretjie wikkel.
“Toe wat, ou Braam man,” sê Gert soos een wat die eerste ryp pruim van jou afsoebat. “Maak net so ’n klein molletjie, man!”
“As jy en Houtmens mekaar nie eers kan vat nie, sal ons weet julle is ’n lot ouvrouens op Sadewee, sowaar,” sê Giel en hy spoeg weer ’n blink streep oor die kar se rand.
Toe voel dit vir Bramie of hy losraak uit sy eie vel en hy klim stadig van die karretjie af, spoeg ’n slag oor sy een skouer en sê: “Komaan, Houtmens, vir wat staan jy nog so?”
“Bramie!” skree Grietjie. “Wat makeer jou?”
“Bly jy stil, Grietjie,” sê Gert. “Dis nie meisiekind se sake dié nie, hoor jy.”
Die bondeltjie bruinkinders val uitmekaar en staan agtertoe en Bramie sien hoe Jaffie se oë wit en rond lyk soos dié van ’n muil voor hy die loop neem, en hoe Trui haar hele linkerhand se vingers in haar mond druk. En half opsy, soos ’n pruim wat uit die mandjie geval en alleen eenkant toe gerol het, staan Klein Willem Houtmens met sy pakkie boeke in die een hand.
Bramie knip sy oë en sluk die droë kol in sy keel af. “Komaan, Houtmens,” sê hy sonder om op te kyk na Klein Willem se gesig, en hy sien hoe die pakkie boeke in die smal bruin hand effens ruk, maar net daar bly hang. Toe maak hy sy oë toe, gee ’n tree vorentoe, lig sy regterarm op en slaan sommer ’n wilde hou met sy vuis, en sommer nog een en nog een.
Hy sien niks, hoor net hoe ’n bondeltjie boeke flaps op die sand val, en toe voel hy klam, stywe kroeshare teen sy kneukels, die sagte warm kol van ’n oog, ’n neus, ’n elmboog wat opgelig is, ’n hand wat keer en –
“Bramie!” skree Grietjie. “Braam!” En toe staan sy langs hom en gryp hom aan sy skouers, en ver weg roep Giel: “Grietjie man, laat bly hulle! Jy bederf die hele baklei, verbrande meisiekind!”
Almal is so ver, ver weg en Bramie maak sy oë stadig oop en voel of hy uit die donker kelder kom en dronk van die mosruik in die son uitsteier. In die skerp middagson en tog so asof hy nie in die lig is nie, staan Klein Willem Houtmens met sy oë styf toe, sy mond op ’n stywe slootjie geknyp en ’n dun rooi straaltjie by sy neus uit.
Bramie voel hoe sy maag ’n ruk gee en ’n groot, seer kol in sy keel opstoot. Toe spoeg hy hard en ver in die sand, gee Grietjie ’n stoot en sê: “Kom klim op die kar dat ons kan ry.”
Gert skuif eenkant toe en sit agteroor. “Dit was nie so ’n goeie mol nie, wat, Houtmens keer dan net,” sê hy ontevrede.
“Ou Braam het hom darem geplant, hoor!” sê Giel en hy pluk die leisels. “Allamatjiesfontein, ou Braam, jy plant hom toe darem!”
Bramie vee die sweet met sy hempsmou van sy gesig af en druk sy boarm teen sy mond om die seer kol in sy keel te probeer afstoot, en hy sien net so skuinsweg hoe die bondeltjie bruinkinders soos ’n klompie natgereënde kuikens teen die dennebos af streep, maar hy kyk bo-oor hulle om Klein Willem Houtmens nie raak te sien nie.
“Ja-nee,” sê Giel, “jy’t hom darem geplant, ou Braam!”
Grietjie gooi haar vlegsels agtertoe en ruk haar kop in die lug. “Ek wens ek kan jóú plant,” sê sy. “As jy ’n bruinkind is en die boer se kind slaan jou, sal jy mos ook nie terugslaan nie. Sies!” en sy spoeg tussen Braam en Giel deur dat daar ’n nat kol voor teen die karplank sit.
“Meisiekinders hoort ook nie by so ’n baklei nie,” sê Giel. “Nè, ou Braam?”
Bramie kyk net voor hom soos een wat nie luister nie en nie hoor nie en toe sê hy: “Moenie die poort verbyry nie, Giel, jy ry so vinnig.”
“Hoit!” skree Giel en hy pluk die ou swart perd in en wag dat Bramie en Grietjie afklim.
Toe die blou petjie en die wit hoed ’n entjie in die plaaspad teen die wingerd op is, kom Lappies met ’n vaart en ’n kort blaffie deur die hek en teen die draad af tot by hulle. “Dag, Lappies, dag, Lappies,” sê Grietjie sonder om ’n hand uit te steek of hom met die boeksak ’n klappie te gee. Lappies gaan staan, lig sy ore op en wip sy kop heen en weer soos een wat nie mooi verstaan nie en nie mooi weet nie, toe spring hy kortom, hardloop ’n draai, kom terug, glip heen en weer tussen Bramie se bene deur en hap na sy voete. Toe voel dit of die seer kol in Bramie se keel opstoot en dwarsoor sy hele gesig spoel. “Lappies!” sê hy hard, en hy mik ’n skop wat die kollyfbrakkie soos ’n leë mandjie laat omdop en ’n ent in die pad laat afrol voordat hy weer op sy pote kom en met ’n tjankie in die pad ophardloop en deur die hek glip terug wingerd toe.
Grietjie gaan staan soos een wat iets wil sê, toe skop sy ’n klippie opsy en stap sonder praat ’n entjie voor Bramie uit huis toe.
Die aand nadat hulle klaar in die spens geëet het, nadat ou Warie en ai Nonkie al ná die boekevat weg is huis toe en Hans Boesman kom nagsê het, is daar ’n sagte kloppie aan die kombuisdeur.
“Wie’s dit?” skree oom Koos uit die spens uit.
“Dis ek, baas,” sê ’n stem. Bramie voel hoe sy gesig