Daar sal selde lank voor die tyd enige duidelike waarskuwing wees oor wanneer hierdie oorgange sal plaasvind en watter rigting dit sal inslaan. Die beste manier om voorafwaarskuwing te kry, sal wees om die fynskriftendense te lees en daaruit te ekstrapoleer hoe dinge waarskynlik sal ontwikkel. Baie mense sal nie van die suggestie van diepgaande naderende verandering gebaseer op slegs embrioniese tendense hou nie en duideliker bewyse verlang. Maar sulke bewyse sal eers tydens die veranderingsproses self te voorskyn kom en in daardie stadium sal dit te laat wees om jouself te posisioneer en daarop te reageer. ’n Algemene fout is om die tempo en omvang van verandering te onderskat en vir ’n paar klein permutasies van die status quo te beplan – om dan onverhoeds betrap te word deur werklike verandering. Baie min maatskappye of individue is goed geposisioneer om verandering te voorsien en daaruit voordeel te trek; gevolglik draal hulle omdat hulle die onbekende vrees en na sekerheid hunker. Dit is soms te moeilik om voorspellings oor verandering te glo omdat die toekomstige wêreld wat beskryf word te veel verskil van die een waarin ons vandag woon. Selfs buitelandse magte met beduidende belange in die Midde-Ooste het min voorafwaarskuwing gehad oor presies hoe onbestendig daardie streek sou word. Israeliese ontleders, wat baie goed met dié soort ding is, het nie die tydsberekening en volledige omvang voorsien van wat hulle van vroeg af al – baie raak soos dit geblyk het – as die Arabiese Winter bestempel het nie. Soms is dit so dat hoe groter die organisasie is, hoe moeiliker is dit om die sekerheid van verandering te aanvaar.
Maar soos blyk uit die voorbeelde van die Arabiese Lente tot die Amerikaanse burgerregtebeweging, China en ons eie geskiedenis, vind massiewe verandering wel plaas, dikwels teen die grein van die geskiedenis in, en strydig met tendense wat vroeër dominant was. Soms is die verandering ten goede en ander kere beteken dit agteruitgang. Maar wanneer dit kom, gebeur dit baie gou en verskuif die samelewing waarin dit gebeur tot in ’n heeltemal ander paradigma. Die les is om uiters skepties te wees oor die langdurigheid van die status quo of oor die geloof dat korttermyntendense ’n aanduiding van ’n langtermyntoekoms is. Om in ’n toekomstige Suid-Afrika goed geposisioneer te wees, moet ons verstaan dat verandering gouer sal gebeur, verreikender implikasies sal hê en die omgewing waarin ons leef verder sal verskuif as wat ons tans glo moontlik sal wees.
Die wete dat ’n diepgaande vlak van politieke en ekonomiese verandering op pad is, hoef nie intimiderend te wees of ons weens onsekerheid te verlam nie. Indien ons bereid is om die onvermydelikheid van diepgaande verandering te aanvaar, is daar metodologieë deur middel waarvan dit moontlik is om ’n mate van sekerheid te ontwikkel oor wat môre, en die dag daarna en die dag dáárna, sal gebeur en om daardie horison heelwat verder as die volgende dekade te verskuif. Dit is beproefde metodes wat werk, en in hierdie boek sal ons hulle aanwend om verby al die vrees en onsekerheid te kom en te verstaan wat tussen nou en 2030 sal gebeur.
As jy die eerste boek in hierdie reeks (A Time Traveller’s Guide to Our Next 10 Years), wat in 2014 gepubliseer is, gelees het, sal jy reeds ’n idee hê van hoe die proses oor hoe om die toekoms aan te pak, werk. In dié boek het ons vier moontlike toekomsbeelde vir Suid-Afrika uiteengesit vir die oggend ná ons 2024-verkiesing. In die eerste hiervan, die Breë weg, het ons gesuggereer dat die ANC, ondanks die waarskynlikhede, ’n interne hervorming sou onderneem en massiewe populêre steun sou kry as die party wat die Suid-Afrikaanse ekonomie omgekeer het. In die tweede scenario, die Smal weg, het ons aan die hand gedoen dat om polities te oorleef, die ANC gedwing sou word om ’n reeks ongewilde prokapitalistiese hervormings te onderneem in ’n desperate poging om ’n ekonomiese herstel te bewerkstellig en dat dit dié hervormings op die land sou afdwing teen die wense van ’n opstandige en vyandige publiek in. In die derde scenario sou die ANC die nodigheid van ekonomiese hervorming verwerp en eerder daartoe neig om die Suid-Afrikaanse demokrasie te vernietig in ’n poging om aan mag vas te klou. Die vierde scenario het gesuggereer dat die ANC nie daarin sou slaag om ekonomiese hervormings in te stel nie en ook nie demokratiese instellings vernietig sou kry nie, wat beteken dat dit die verkiesing van 2024 sou verloor en Suid-Afrika ’n nuwe era van koalisiepolitiek sou binnegaan.
Dié scenario’s is aanvanklik met ’n stokkie in die sand geteken tydens ’n lang wandeling saam met Suid-Afrika se voorste scenario-ontwikkelaar, Clem Sunter, op ’n strand in Kaapstad. Hy sal dit dalk nie onthou nie, maar ek het hom gevra watter scenario waar sou word, en sy antwoord was dat een van hulle heelwat gouer sou kom as wat ek verwag het. In daardie stadium het die ANC elke groot metropolitaanse munisipaliteit behalwe Kaapstad bestuur. Net meer as twee jaar later het die ANC die politieke beheer van byna al die Gautengse metro’s aan die Demokratiese Alliansie (DA) afgestaan, wat beteken het die opposisie het in party opsigte meer as 50% van Suid-Afrika se BBP bestuur en Suid-Afrika was goed op pad na ’n nuwe era van koalisiepolitiek.
In die eerste boek het ons opgehou by die punt van die scenario’s en nie ’n mening uitgespreek oor watter een waar sou word nie. Daar was goeie, gesonde redes vir dié besluit – die belangrikste dat komplekse stelselsteorie (meer daaroor in hoofstuk 2) toon klein veranderings in die huidige omstandighede van ’n stelsel sal massiewe verskuiwings in die toekoms daarvan veroorsaak, ’n konsep wat as die “vlindereffek” bekend geraak het. Terugskouend het dit egter geblyk dit was ’n fout om nie ’n mening te gee oor watter scenario ’n werklikheid sou word nie omdat byna elke gehoor wat ons oor die afgelope drie jaar toegespreek het, juis dít wou weet. By die meeste geleenthede was dit die eerste vraag wat gevra is. Dit het so gereeld gebeur dat dit vir ons nodig was om vooraf navorsing oor mense en hul versugting na sekerheid te doen. Die resultate, wat in die inleiding tot hoofstuk 2 kortliks bespreek word, was boeiend genoeg om te verseker dat ons in hierdie boek verder sal gaan en, ondanks die aansienlike risiko’s, sal sê watter scenario dit sal wees en hoe die lewe in daardie scenario daar sal uitsien. Dit sal die antwoord op moeilike vrae insluit, soos of daardie scenario ’n voorspoedige toekoms sal beteken. Sal Suid-Afrika suksesvol en rustig wees? Sal mense met mekaar klaarkom en sal swart en wit Suid-Afrikaners die merkwaardige versoening kan laat gebeur soos dié wat in die dekades ná die Anglo-Boereoorlog tussen Engelssprekende wit mense en Afrikaners plaasgevind het? Of sal alles net verkeerd loop en, indien wel, hoe verkeerd? Indien dit wel “verkeerd loop”, sal dit beteken dat ons eenvoudig arm en ongelyk sal bly – baie soos ons vandag is? Of is dit ’n naïewe verwagting, en sal die sluimerende voorgevoel wat so baie mense nou oor ons land het ’n voorloper wees van iets wat erger is as wat enige van ons ons durf verbeel?
Om by dié antwoorde uit te kom, gaan ons ’n klompie stappe volg. Die eerste (in hoofstuk 2) sal wees om te kyk na hoe en waarom die wêreld verander. Dit is belangrik, want dit verduidelik waarom scenariobeplanning werk en dit verklaar ook die teorie van waarom ’n oënskynlik toevallige daad – soos dat Mohamed Bouazizi in ’n plek so onbeduidend soos Sidi Bouzid – inderdaad die wêreld kan verander. As jy nie die redes vir verandering en die teoretiese onderbou van scenariobeplanning verstaan nie, is dit baie moeilik om te glo dat van die gevolgtrekkings wat in hierdie boek bereik word moontlik in ’n toekomstige Suid-Afrika werklikheid kan word.
Dan, in hoofstukke 3, 4, 5 en 6, maak ons ’n wye draai by die sosio-ekonomiese omstandighede waarin Suid-Afrikaners leef, die stand van die ekonomie, die ware stand van rasseverhoudinge en hoe politieke tendense ontvou. Ons sal kyk na rigtingaanwysers of brokkies inligting wat ons ’n goeie aanduiding kan gee van waarheen ons land op pad is. Met hierdie inligting sal ons (in hoofstuk 7) ’n nuwe stel scenario’s vir Suid-Afrika daarstel, waarvan elkeen ’n geloofwaardige toekoms sal beskryf wat ons kan teëkom – een jaar ná ons nasionale verkiesing in 2029.
In hoofstukke 8, 9, 10 en 11 sal ons elk van dié scenario’s in uitvoerige besonderhede bespreek. Hierdie beskrywings