Ek moes wegdraai van die venster omdat my oë wéér begin brand het van die trane.
Toe sit en staar ek maar na die kaal muur voor my en vryf ingedagte oor die growwe seilmateriaal van my rugsak. ’n Vuilerige kakiekleurige rugsak waarop vriende se name en verspotte boodskappe met verskillende kleure viltpenne geskryf is. Ek het afgekyk en my asem skerp ingetrek. Langs my op die bed het iets gelê wat soos ’n hopie gemorste sout lyk. Versigtig, omdat dit veel, veel kosbaarder as sout was, het ek dit in my palm probeer bymekaarskraap.
Ek het die seesand heen en weer uit een hand in die ander gestrooi terwyl my vakansie soos ’n fliek in my kop draai. Eintlik baie beter as ’n fliek, want ek kon selfs die sonbrandolie ruik.
Ek het die rugsak as strandsak gebruik, elke oggend my handdoek en boek en donkerbril en beursie daarin gepak voordat ek vir Niek gaan soek het. Moenie agter hom aanloop nie, het my ma aanmekaar gewaarsku, soos ma’s mos maar altyd waarsku. Maar ek het nie agter hom aangeloop nie. Ek het gesorg dat ek op die regte tyd op die regte plek was. Daar’s ’n verskil.
Ek het die weer en die branders leer lees. Dis wat jy doen as jy simpel genoeg is om op ’n branderplankryer verlief te raak. Ek het geweet wanneer ek hom wáár kon kry.
Hy het meer in die branders as in mý belang gestel, moes ek op die ou end erken. Maar hy het darem meer in mý as in enige ander meisie belang gestel.
Toe die ligte-uit-klok lui, het ek eindelik die kleur van sy oë onthou. Soos daardie klam blasies aan seebamboesslange, daardie blasies wat so ’n sagte plofgeluid maak wanneer hulle stukkend gedruk word.
Londen
16 Junie 1992
Liewe kind
Jy het pas sestien geword, het ek vandag besef. So oud soos ek was, daardie dag toe die foto in die Pretoriase dieretuin geneem is.
Ek het dit gaan uitgrawe – die enigste foto wat ek van ons al vier het – nadat ek my seun met Roald Dahl se grillerigste gediggies aan die slaap gelees het. Nee, dit maak hom blykbaar nie bang nie. Hoe wreder, hoe wyer glimlag hy. My onskuldige, bloeddorstige seuntjie.
Hy weet nie wat die datum is, of wat dit beteken nie. In die koel groen land waar sy pa se voorvaders honger gely het, word dit Bloomsday genoem, deur lesers wat weet wie Leopold Bloom was. In die bloedige warm land waar sy ma se voorvaders gejag en geplunder het – waar politiek nog altyd belangriker geag is as boeke – word dit om ander redes onthou. Hy weet nie van die kinders wat dood is, of van die kind wat kort voor daardie dag gebore is nie.
En nou sit ek hier en staar na ’n foto van vier vreeslike wit tieners op ’n geel grasperk, ’n hok met ape op die agtergrond. Die seuns se hare is stomp gesny, hulle lywe lomp in army-uniforms. Die meisies is uitgedos volgens die modebladsye van die Afrikaanse Sarie en die Amerikaanse Seventeen. Een dra ’n halterneksmok van denimmateriaal wat wyd om haar heupe uitklok bo-oor jeans wat selfs wyer om haar hoë kurksole hang, soos ’n outydse laag-op-laag-troukoek wat in denim toegedraai is. Die ander een se hare is onder ’n kopdoek weggesteek, haar lyf onder ’n voorskootrok van laslap-materiaal, asof sy ’n huishulp se uitrusting vir die geleentheid geleen het. ’n Rykmanskind in armmansklere.
Ek wens ek het my tienerjare in ’n eleganter tydperk deurgebring!
Ek het my voorgeneem dat ek nooit oor my jeugjare gaan skryf nie. Wat kan jy sê oor die jare sewentig – behalwe dat jy wens jy was nie daar nie? Die jare sestig het hippies en seks voortgebring, die jare tagtig yuppies en geld, maar die jare sewentig? Wat kan jy sê oor platformskoene en langbroeke met belaglike wye pype, David Bowie se versnipperde haarstyl, John Travolta se diskodanse en Abba se musiek?
Dit was waarskynlik die verganklikste dekade in die geskiedenis van die wêreld. Weggooimodes, weggooidanse, weggooimusiek. En weggooilewens, in die warm land waar ek grootgeword het. Wit seuns wat op die grens geskiet is, vir volk en vaderland. Swart skoolkinders wat in townships geskiet is, vir ’n ander volk en dieselfde vaderland.
Maar ek het toe tog daaroor begin skryf, teen my eie beterwete. Dis nie wat ek wil vertel nie, dis wat ek móét vertel.
Ek sou die storie graag aan jou wou opdra, as ek dit ooit eendag klaarkry. Maar ek weet nie eens wat jou naam is nie.
Geluk met jou verjaardag, my naamlose kind. Ek hoop jou sewentiende lewensjaar is mooier as wat myne was.
M.
Ons sal stry en in die geloof voortgaan
“So dit gaan darem al ’n bietjie beter?” vra my ma met bekommerde oë. Oorkant haar suig my boetie sy glas chocolate milk shake so lawaaierig leeg dat jy hom buite in die straat kan hoor. Sy kry die gewone gemartelde wat-het-ek-gedoen-om-dit-te-verdien-uitdrukking, maar ignoreer hom verder.
“Ek het nie so gesê nie,” mompel ek met die strooitjie tussen my tande vasgeknyp.
Ons sit in die Portugese kafee langs die plaaslike bioskoopsaal, die mure om ons toe onder ou rolprentplakkate. Voor my is ’n vetkol op die rooi-en-wit geruite tafeldoek, ’n groot rooi plastiektamatie vol tamatiesous, en ’n spyskaart wat soos ’n skoolboek met plastiek oorgetrek is. Daar is nie elegante kofliehuise op Swartstroom nie, het ek ná drie weke op dié dooierige dorp aanvaar.
“Doctor Zhivago,” sug my ma. “Dis die enigste love story waarvan jou pa ooit gehou het.”
My oë dwaal na die plakkate teen die muur terwyl ek stry teen die versoeking om soos Niel die laaste milk shake uit my glas te slurp. Love Story, sien ek, en onthou hoe ek gehuil het toe Ali MacGraw so lieflik doodgegaan het, en gegiggel het elke keer as sy bullshit sê. Oorkant my staar my twaalfjarige sussie oopmond na Niel, wat hom aanmoedig om nog harder te suig.
“Wow!” sê sy in ’n Amerikaanse aksent.
“Sjarrap,” sis ek en probeer agter my ma wegkruip toe een van die matriekseuns by die tafel in die hoek omkyk na ons kant toe.
“Kinders,” probeer my ma in my pa se stem sê. Maar dit werk nooit.
“Ma, hy sit hier in sy skoolklere en gedra hom soos ’n olifant in ’n dieretuin!”
“Tj’aag, ou Mart is net bang een van haar boy-friends by die tafel daar agter dink haar broer het nie maniere nie.”
“Wel, hy het nie,” sê ek en gryp die glas so vinnig voor hom weg dat die strooitjie soos ’n lang, pap sigaret in sy mond bly hang.
“Jislaaik, waar’t jy geleer om so vinnig te gryp?” vra hy met iets soos bewondering in sy stem.
“Aan tafel in die koshuis. As jy nie gryp nie, ly jy honger.”
Ek geniet die effens geskokte uitdrukking op my ma se gesig. Sy vat aan haar bottelblonde hare, styf gespuit soos gewoonlik, en kyk bo-oor my kop na die plakkate. Niel breek ’n wind op terwyl hy my reguit in die oë kyk. Liefie giggel agter haar hand en my ma lyk meer gemartel as ooit.
“Ma moes hom ’n jaar agtergehou het,” sê ek. “Enige idioot kan sien hy hoort nog nie in ’n hoërskool nie.”
Hy kyk na my asof ek hom geklap het. Ek kry hom amper jammer. Hy’s die kleinste in sy standerdsesklas, en sy grootste vrees is dat hy nie veel verder gaan groei nie.
“Toe maar wat,” troos Ma soos altyd. “Simon het ook eers begin groei toe hy al amper uit die skool uit was.”
Simon se naam laat my van voor af bedruk voel. My oudste broer het ’n maand gelede sy diensplig begin doen. Nou’s ek die oudste by die huis, met hierdie windgat dwerg van ’n boetie, en ’n sussie wat haar verbeel die lewe is ’n fliek waarin sy al die hoofrolle speel.
Die Portugese kafee-eienaar staan