Marita van der Vyver
Die dinge van ’n kind
Tafelberg
Vir almal wat dáár was
“When I think back on all the crap I learnt in high school,
it’s a wonder I can think at all.”
Paul Simon (Kodachrome)
Jy sal fun hê langs die pad
Toe ek opkyk, staan sy in die deur, met twee tasse soos doodkiste onder haar arms en ’n begrafniswolk op haar gesig.
“Hier’s ek weer, hier’s ek weer, voor die donnerse koshuisdeur,” sê sy in ’n seunstem en skop die een tas dat hy oor die kaal vloer skuif en onder die oorkantse bed tot stilstand stamp.
Ek is so verbouereerd dat ek skoon vergeet om die trane van my wange af te vee. Sy laat val die ander tas met ’n swaar slag op die vloer en sak op die bed neer, op die naat van haar rug, met skoene en al. Nie die voorgeskrewe veterskoene nie, maar die mooier, verbode soort met ’n bandjie oor die voet. Sy vou haar arms agter haar kop, sugtend, en staar na die plafon.
“My naam is Dalena,” sê sy sonder om na my te kyk. “Ek’s jou kamermaat en ek’s net so disgusted met hierdie hool soos jy, so huil maar lustig voort.”
“Ek’s Mart,” snuif ek en vee vinnig oor my oë. “Jammer, ek’s nie gewoond …” ’n Vae gebaar om alles – die kaal koshuiskamer, die tralies voor die venster, die onbekende bome buite in die tuin, die sweterige bedompigheid so vroeg in die oggend – in te sluit. “Ek’s nie gewoond hieraan nie.”
“Toe maar, ek ook nie.” Sy draai haar kop skuins en glimlag vir my oor haar elmboog, met die wydste mond wat ek nog gesien het. “En ek sit al drie jaar hier.”
’n Snaakse kleur oë. Grysgroen. Of groengrys? Atletiese bene, dun enkels en knieë, behoorlike kurwes om die kuite. Gespierde dye onder ’n skoolrok wat tot by haar broekrek opgeskuif het.
Sy dra ook nie die voorgeskrewe groot, grys skoolbroek nie.
“In die koshuis?”
“Jip. Maar ek het gescheme ek gaan dié jaar wegkom. Ek het my pa ’n gat in die kop gepraat om my by die LO-juffrou op die dorp te laat bly. Sy’s nice, sy sou my baie meer toegelaat het as dié plek. Ek het my pa oortuig dat ek van nou af my skoolwerk ‘ernstig wil opneem’. vir hom gesê ek wil mik vir ’n paar A’s in matriek, maar ek kry nie genoeg kans om te swot in die koshuis nie. En hy’t daarvoor geval. Maar toe’t die juffrou ongelukkig ’n dish van ’n broer … en toe vang my pa ons gister saam in die stort …”
“Jy en …” Ek kan my ore nie glo nie. “Jy en die dish?”
“Jip.”
“Kaal?”
Sy kyk na my asof ek verstandelik vertraag is.
“Hou jý jou klere aan as jy stort?”
Lank gelede, onthou ek, het Simon só ’n albaster gehad, so groen en so grys en so amper deurskynend helder soos haar oë. As die lig op ’n sekere manier daarop geval het, was daar geel vlekkies ook in die groen.
“En tóé?”
“Toe’s daar ’n moerse scene en ek word onterf – nie vir die eerste keer nie – en hier’s ek terug in die koshuis!”
En ek het gedog plattelandse kinders is onskuldig.
“Die ergste van alles is dat ek nie eens my ou kamer kan terugkry nie! Dis klaar aan iemand anders uitgedeel!”
Toe die ontbytklok onverwags skril begin lui, spring ek dadelik van die bed af op, maar sy bly net daar lê. Uitgestrek. “Nou moet ek saam met jou in hierdie simpel kamer slaap. Jy’t seker agtergekom dis die een reg onder die klok. Niemand anders wil dit hê nie, dis dié dat hulle dit vir die nuwe kinders gee.”
Sy swaai haar bene vloer toe en sit op die rand van die bed, arms wyd aan weerskante van haar lyf, palms ondertoe, soos tenttoue om haar regop te hou, terwyl sy my van kop tot tone bekyk. Ek voel of ek voor ’n skoolhoof staan. Maar dan glimlag sy, ’n glimlag wat soos ’n lang, lieflike brug oor haar gesig span, waarlik van oor tot oor.
“Aan wie se tafel sit jy?”
Ek verwonder my so aan die glimlag dat ek die matriekmeisie se naam vergeet.
“Sy’t … vreeslike groot tieties.”
“O, Laurika. Saam met daai spul koeke? Nee, jislaaik, dáár moet jy wegkom!” Wanneer sy ernstig na jou kyk, is haar gesig niks besonders nie. Behalwe miskien die kleur van haar oë. “Wil jy saam met mý sit. ”
Ek kan net my kop gretig knik.
“Stick with me, baby.” Sodra sy glimlag, soos nou, kry sy die soort gesig wat jy in ’n skare sal opmerk. “Ek kan nie belowe dat ek jou famous sal maak nie. Maar jy sal fun hê langs die pad.”
Dis hoe ek Dalena van Vuuren leer ken het. Daarna sou niks ooit weer dieselfde wees nie.
Van ek die vorige dag daar afgelaai is, het ek gevoel soos ’n wilde dier wat vir die eerste keer in ’n dieretuin toegesluit is. Later het ek besef dat ’n Afrikaanse skoolkoshuis op ’n konserwatiewe plattelandse dorp inderdaad as ’n soort dieretuin beskryf kan word. Daar was tralies voor die vensters, om inwoners binne te hou en buitestanders buite. Daar was voedingstye en besoektye en slaaptye. Daar was selfs hoktye wanneer inwoners hulle soos diere gedra het.
Afgryslik, het ek gedink toe ek die koshuiskamer die eerste keer sien.
Grys kombers op ’n grys ysterbed, vaalgrys linoleumvloer en witgrys klerekas. Leeg, met ’n muwwe reuk as jy die deur oopmaak. Die reuk van verlore drome, het ek met amper-sestienjarige digterlikheid gedink. Eintlik maar net die reuk van kos wat oud geword het, het ek later besef, van koek en beskuit en ander eetgoed wat agter klere weggesteek en in stilte verslind is.
Selfs die mure was vaal eerder as wit. En kaal, kaal, kaal. Nêrens ’n plakkaat of ’n portret of ’n poskaart nie, nie eens ’n gaatjie waar ’n spyker voorheen ingekap was of ’n kolletjie waar kleeflint die verf afgetrek het nie.
’n Goedkoop houttafel, grys van ouderdom, voor die venster. En sifdraad teen die muskiete. En tralies agter die sifdraad, al was die kamer op die tweede verdieping.
Ek het op die bed neergesak en na my knieë onder my nuwe grys skoolrok gestaar asof hulle aan iemand anders behoort. Goudbruin bene ná ’n vakansie by die see.
My ma het ’n sug onderdruk en op die ander bed in die kamer gaan sit. Ek wou nie na haar kyk nie, bang dat ek sou begin huil. Of erger, dat sý sou begin huil.
“Net drie dae,” het sy in ’n yl, onbekende stem gesê, “dan’s dit naweek.”
Ek het weggekyk, deur die sifdraad voor die venster, na die oranje vlamme wat buite in ’n boom brand. Ek het die boom nie geken nie. Waar ek vandaan kom, gedra bome hulle waardig, groen in die somer, strak in die winter. Eikebome, wilgerbome, vyebome. Nie uitspattig pienk en pers en oranje soos die frangipani en die jakaranda en die boom-met-die-vlamme in hierdie warm, koorsige wêreld nie.
Maar nou het ons in die Laeveld kom woon oor my pa ’n spul geld met een van sy schemes gemaak het en vir die eerste keer ’n klein plasie kon bekostig. Oor hy wil speel hy’s ’n boer, al is hy eintlik ’n prokureur. Omdat hy te veel cowboy-flieks gesien het, soos my ma gemompel het toe sy van dié plan hoor. Omdat hy hom verbeel hy’s ’n pionier in die Wilde Weste.
Die idee is dat my ma die piesangplasie sal behartig terwyl my pa saam met ’n paar vennote ’n soort gesondheidsplaas in die omgewing ontwikkel. ’n Plek waar ryk mense kan kom kuier as hulle wil ophou rook of drink, of gewig wil verloor, of sommer net van skete en kwale ontslae wil raak. Belaglik, as jy my vra, soos al my pa se schemes. Om van grootmense te verwag om ’n klomp geld te betaal om in ’n glamorous konsentrasiekamp te bly! Om ’n bak blare vir middagete te kry en drie keer ’n dag liggaamsoefeninge te doen!
En danksy dié fantastiese idee het ek nou, op die ouderdom van amper sestien, vir die eerste keer in my lewe in ’n koshuiskamer gesit. ’n