Eisenstein se Battleship Potemkin (Russies, 1925)
Fritz Lang se M (Duits, 1931)
Orson Welles se Citizen Kane (Amerikaans, 1941)
Kurosawa se Seven Samurai (Japannees, 1954)
Ingmar Bergman se Persona (Sweeds, 1966)
Mens moet iewers begin, of hoe? Op die oomblik weet sy net mooi niks van rolprente ouer as dertig jaar nie. Ek dink nie sy het al ooit enigiets in swart-en-wit gekyk nie – en beslis nie klanklose films nie.
En om te dink dit was ék wat hierdie kulturele uilskuiken by ons huis ingenooi het, deel van ons gesinslewe en ons vriendekring gemaak het, selfs aanvanklik met jou gestry het – kan jy glo? – toe jy nie jou arms so geesdriftig soos ek vir haar oopgooi nie.
“Jy kry haar jammer,” het jy my beskuldig. “Jy wil haar voer en versorg soos ’n afvlerkvoël of ’n weggooikat. Ons is nie die donnerse Dierebeskermingsvereniging nie, Clara!”
Waarom het jy so heftig gereageer, Bernard? Het jy iewers waarskuwingsligte sien flikker waarvoor ek heeltemal blind was? Want selfs al wás sy ook ’n afvlerkvoël – en dis nie hoe ek haar beskou het nie! – dan was sy beslis nie die eerste en seker ook nie die laaste van my “charity cases” nie. Dis hoe ek is. Kan nie help nie. Gee my ’n beseerde dier of ’n ongelukkige mens en ek sal hulle probeer vet voer. Sy was die enigste een teen wie jy ooit beswaar aangeteken het.
Of miskien, in die lig van die morsige treinongeluk wat gevolg het, sou dit wyser wees om hierdie soort liefdadigheidswerk te staak. Beware of young girls, soos Dory Previn gesing het ná haar man deur die jong Mia Farrow afgevry is. Too often they crave to cry at a wedding and dance on a grave . . .
Al wat ek kan sê om myself te verdedig, is dat ek onnosel genoeg was om van haar te hou. Ja, rêrig, erewoord. Sy was so ooglopend ambisieus, so oorywerig entoesiasties toe sy by Eva begin werk het, sy het my aan ’n jonger weergawe van myself laat dink. Ek en Minette het ons oë vir mekaar omgedop elke keer as sy een van haar blink idees soos ’n towertapyt voor die redakteur oopsprei. Been there, done that, het Minette soms hoorbaar gemompel, maar niks kon hierdie jong joernalis se geesdrif demp nie. So opgewonde was sy oor elke idee dat jy die stof en die gate op die ou mat misgekyk het en saam met haar begin glo het dat dit dalk in ’n vlieënde voorwerp kan verander. En sy is nie onnosel nie. As sy bloot mooi en blond was, sonder die nodige breinselle, sou ek nie die moeite gedoen het om haar huis toe te nooi en vir haar kos te kook en ure lank na haar klaagliedere oor haar katastrofiese liefdeslewe te luister nie.
Sou hierdie hele nagmerrie my dalk gespaar gebly het?
Nee, laat ek dit nou maar erken, dis moontlik dat my rol as koppelaar heeltemal oorbodig was. Ons werk al drie in dieselfde gebou, jy sou haar in elk geval die een of ander tyd opgemerk het, sy’s nie juis die soort meisie wat mans lank miskyk nie, is sy? Ek het die wiel van die noodlot miskien net ’n klein stampie gegee. Alles ietwat gouer, ’n bietjie makliker, laat gebeur as wat dit in elk geval sou gebeur het.
Dis wat ek moet glo, in hierdie stadium, om nie hara-kiri te pleeg in woede en wanhoop nie.
Ons hét al drie in dieselfde gebou gewerk. Dis wat ek nou moet skryf, want op die oomblik werk ek nie, nie daar nie, nie by die huis nie, nêrens nie. Ek het siekverlof gevat, ’n gewone winterverkoue wat ek deur blote wilskrag in ernstige griep verander het, want ek sien nie kans om terug te gaan kantoor toe nie. Nie nou al nie. Miskien nooit weer nie. Hoe gaan ek dit regkry om saam met haar in die teekamer te sit terwyl ek weet dat al ons kollegas oor ons gaan skinder die oomblik as ons uitstap? Of alleen saam met haar in ’n hysbak te beland of, nog erger, in die vrouetoilet in haar vas te loop? Mens is so verdomp weerloos in ’n toilet! Hoe behou jy jou waardigheid in sulke omstandighede?
Intussen kruip ek stert tussen die bene by die huis weg, so pateties passief soos ’n hond wat ’n slegte pak slae gekry het. Slof rond in my oudste slaapklere en pantoffels en eet obsessief sjokolade. Die seuns begin onraad vermoed, hulle ken my nie so nie. Wel, hulle weet vir my is enige verskoning ’n goeie verskoning om my aan sjokolade te vergryp, maar gewoonlik eet ek net die beste sjokolade om my buie te verbeter, terwyl ek nou soos ’n sprinkaan vreet wat voorkom. Fabriekvervaardigde sieksoet gemorskos. Nóg iets wat saam met my huwelik en my skryfstyl opgefok is. My smaaksintuig. My tong waarop ek altyd so trots was. Wat my jare lank gehelp het om my brood en botter te verdien, no pun intended, as restaurantresensent.
Ons was gelukkig, Bernard, ek en jy. Ons het in ons armer en jonger dae baie meer gereeld uitgegaan as ander armrige jong mense. Jy is betaal om te gaan fliek en ek is betaal om te gaan eet, hoe gelukkig kan ’n couple nie wees nie. Tot ons kinders gekry het en te moeg geword het om saans uit te gaan. Nou, vermoed ek, herlewe jy daardie sorgvrye dae saam met jou jong en kinderlose geliefde.
Dis veral Nicolas wat vreemd begin optree. Hy was mos maar van altyd af meer ingestel op die onderstrominge in verhoudings. En hy’s amper ’n tiener, dit word al hoe moeiliker om hom met swak toneelspel te flous. Vir Sebastian kan ek nog paai met “aag, wat, jong, Ma voel net nie lekker nie”, maar Nicolas se donker oë boor dwarsdeur my elke keer wanneer ek vir hulle lieg. Paula is te klein om enigiets te verstaan, maar sy weet ook êrens is ’n skroef los. Ek het haar nie vandeesweek crèche toe geneem nie. Ek het nie die krag om my gesig te was en aan te trek nie. En ek wil eerder nie weet wat die crèche-tannies sal sê as ek vroegoggend in my flennie-pajamas met my whisky-asem en my sjokolade-besmeerde smoel uit die kar moet klim nie.
Dis die arme Sindiwe wat die kastaiings uit die vuur moet krap. Nou moet sy nie net poets en was en stryk nie, sy moet boonop kinderoppasser speel. En omdat Paula aanvoel dat iets verkeerd is, is sy baie veeleisender as gewoonlik, wat beteken dat Sindiwe sukkel om haar gewone werk klaar te kry. Die huis lyk soos ’n muisnes en die wasgoedmandjies loop oor. Nie dat dit my juis pla nie, die morsigheid pas nogal by my gemoedstoestand. Maar Sindiwe het gister streng voor my kom staan, so met haar hande op haar breë heupe gestut, en gevra wanneer ek die dokter gaan sien oor my “siekte”. Ek kon hoor hoe sy die woord met aanhalingstekens belas. Sy’s ’n wyse vrou, daardie een, jy kan haar niks vertel van mans wat wegraak en kinders wat alleen groot gebid moet word nie. Háár lewe is ’n opera wat myne soos ’n oppervlakkige musiekblyspel laat lyk. Ek wou my kop op haar groot bors laat sak en my hart uithuil.
Maar ek het nie. Ek het my soos ’n blerrie mêrrim gedra en my trane weggeknip. As dit teen volgende week nog nie beter gaan nie, het ek gelieg, sal ek dokter toe gaan. Sy het haar kop geskud en gemompel: “If Mister returns, it will be better.”
If Mister returns.
Wanneer gaan jy die moed hê om vir die kinders te vertel jy kom nie terug nie? Jy kan tog waaragtig nie verwag dat ék dit moet doen nie? Hulle noem dit nie verniet breaking the news nie, besef ek nou. Daar sal skerwe en skade wees. Ja, goed, ek sal daar wees om die skerwe op te tel, ek tel immers al jare lank alles agter jou en die kinders op, maar jy sal self die breekwerk moet doen. En as daar nog enige regverdigheid in die lewe is – was daar ooit? – sal hierdie verpligting ten minste ’n sigbare kraak in jou veragtelike selfversekerdheid veroorsaak.
Van die ma van jou kinders
From: Clara Brand [[email protected]]
Sent: Tue 21/07/98 05:17
To: Marita van der Vyver [[email protected]]
Subject: S.O.S.S.O.S.S.O.S.
Ag jirre tog wat nou? Ek sit in die donker in my deurmekaar kombuis en wag vir die dag om te breek. Alles anders in my lewe is gebreek so waarom nie die dag ook nie. Pasop vir selfbejammering, Clara, vermaan ek my aanmekaar, dis bloot ’n minder bloederige vorm van selfmutilasie. Los nie sigbare letsels soos ’n tiener wat haar arms met ’n skeermeslem bekrap nie, maar dis waaragtig nie iets wat vriende en familie graag aanskou nie. Not a pretty sight. Onthou dit. Ek is moeg en moerig en moedeloos verby. En nou moet ek nog ’n fokken volmaakte dag in Afrika aandurf. Gee my