Daar is nou ’n geurige vaalte in die kombuis, en buite draal die rokie uit die skoorsteen en slinger laag oor die wingerde in die windstil laatmiddag.
“Hy vat nou lekker, Sanetjie. Dankie, my kind. Sit nou ’n dik stomp of twee op, en ’n bietjie steenkool. Daar, in die ou emmer langs jou …” Tietser sug meteens hard. “Ja, my kinders … ‘Eenling is die mens gebore …’ Vra my. Ons het maar elkeen onse eie sorge …”
Mina druk haar hande in haar roksakke en leun teen die agterdeur se kosyn en wag op Sanet wat nog met die stoof sukkel. Alle traanspore op haar gesig is nou weg, maar daar is nog ’n effens weerlose blik in haar oë.
Sanet druk die stoof se ysterdeurtjie toe en vee haar hande aan die stooflap af. “Onthou Tietser hoe’t ons gelag vir daai storie van Mina en haar van?”
“Waffer storie?”
“Ag, Tietser onthou tog! Ons het kleintyd om Mina se ore gekerm oor hoekom haar van ‘Afrika’ is. Toe kom sy eendag en sê sy’t haar pa gevra. En hy sê haar van is ‘Afrika’, sodat sy nooit kan verdwaal nie, want almal sal mos weet sy woon in Afrika!”
Tietser lag haar skud-laggie. “Nou ja, Mina, moenie gaat staat verdwaal nie, hoor? Het jy al besluit oor ’n skool vir volgende jaar?”
“Tietser vra elke keer!” Mina se stem is bot. “Ek gaan nêrens heen nie! Skool verveel my en ek gaan nie weg uit die vallei nie! Ek gaan Missara vra of juffrou Lubbe my ’n bietjie kan help … Ek sê nóú: ek gaan nie weg nie. Ek is klaar ’n ‘witgatspreeu’! As ek na ’n fensie convent-skool gaan, gaan ek nooit nêrens inpas nie! Tietser sê ek moet mense na my kant wen. As standerd 5 goed genoeg is vir my maats, is dit goed genoeg vir my! Ek gaan volgende jaar begin katkiseer, en …”
“… Maar Mina! Jy moet jou matriek kry! So ’n ligkopkind soos jy kan mos nie op twaalf al die skool los nie! Wat is dit tog met jou?” Tietser is ongeduldig en wikkel haar stoel pynlik weg van die tafel om op te staan. “Jy’s net verveeld oor die werk te maklik is vir jou!”
“Nag, Tietser,” sê Mina net en spring die paar treetjies af.
Soos elke kind wat geen ander bestaan ken nie, het Mina haar lewe en omstandighede tot ’n jaar gelede as vanselfsprekend aanvaar. Niks het haar gepla nie; tuis het sy liefde, aandag en sorg in ruime maat gekry.
Dis maar onlangs dat sy begin besef waarom sy selde die Vallei saam met die De Graaffs verlaat, en waarom – toe sy destyds by Tietser ingetrek het – sy ook nie sommer weer genooi is om êrens heen saam te gaan nie. Net vir die strandvakansie gaan sy saam.
Dit was oor die verskille tussen bruin en wit, verskille waarvan sy as klein kind mos niks geweet het nie. Bruin kinders word nie toegelaat in restaurante of in Worcester se bioskope of in die Kaap se hotelle nie. Nou wat, wonder sy, maak bruin mense dan so anders, so sleg, dat hulle nie na daardie plekke kan gaan nie?
Dat bruin mense wat vuil of dronk is, of nie genoeg geld het nie, nie by sulke plekke kan ingaan nie, is vanselfsprekend. Maar wat van die ordentlikes? En hoekom kan arm, dronk en simpel wit mense ingaan net waar hulle wil?
Sy het Erik en Sara begin kwalik neem. Hulle het hierdie sake nooit met haar bespreek nie! Ergernis het stadigaan in haar kom nesskop wanneer sy moes tuisbly; wanneer Sara allerlei planne moes maak om verversings in die hande te kry as hulle twee die dag Kaap toe gaan. Waarom kon hulle – of sy en die De Graaff-gesin nie saam by die Delmonico of by Hildebrands instap vir ’n ete of koffie en koek nie? En sy sien mos hoe die mense kyk en kyk wanneer sy en Sara saam in Worcester of Kaapstad rondstap!
Mina onthou met groot helderheid ’n insident toe sy nog baie klein was. Sara was swanger met Piet, en sy en Mina het die dag gaan winterklere koop in Adderleystraat se winkels. Uiteindelik het hulle doodmoeg in Stuttafords se teekamer ingestap en gaan sit.
Hulle het skaars hul sit gekry, Sara met die stapel inkoopsakke langs haar, toe kom ’n maer vrou met ’n donkerblou rok na hul tafel toe en sê met ’n stywe gesig aan Sara: “We do not serve Coloureds …”
Mina se ogies was reeds op die aanloklike koektrollie. Sy het nie die gesprek verstaan nie, maar goed geweet dit het iets met haar te doen.
Sara het pienk geword van woede. “This is a small, tired, hungry child. I don’t care whether you usually serve Coloureds or not, but we shall stay right here, and I hope we’ll be served with your usual courtesy …”
Die suurgesig-vrou het haar dun skouers regop getrek en iets gesê van “… have to call the manager …”
Toe het Sara harder gepraat, sodat mense begin omkyk en luister het. “Listen dear, I have just spent a lot of money in your store. This poor child’s skin colour will not rub off on you or your patrons. Do call the manager! I’m pregnant and irritable and I’d love to make a scene!”
Suurgesig het vinnig weggeloop, geen manager het verskyn nie, en iemand anders het hulle stug kom bedien. Jare later het Mina Sara gaan uitvra oor wat die dag daar gesê is, want dit was die laaste keer dat sy en Sara soontoe is. Selfs die weerbarstige Sara het seker nie kans gesien om elke keer ’n scene te maak nie.
Mina draai ingedagte uit die plaaspad, op pad van Tietser af, en vat die paadjie langs die Oortzens se heining na haar eie agterplaas. Sy sien deur die struike en bome dat Sarel en Piet ’n voetbal op die grasperk rondskop.
“Haai! Mina!” Rooikop Schoeman Oortzen lê oor die heining by die agterplaas. “Hoe gaan dit?”
“Aaag … okei. En met jou?” Sy’s nie baie lus vir praatjies maak met Schoeman nie. Hulle saamspeeldae is verby. Hulle gesels dikwels so oor en weer, en ghaai met mekaar, maar sedert Mina teruggekom het na die De Graaffs en in die buitekamer ingetrek het, is Iris Oortzen, Schoeman se ma, uitgesproke ongeskik met haar. Schoeman het haar vertel dat sy ma jare gelede al geskok en ongelowig was dat die De Graaffs, van alle mense, ’n bruin kind in hul huis kon invat …
Teen hul saamspelery as kleuters het sy nie veel gehad nie; oral op die platteland speel wit en bruin mos saam as hulle klein is, maar nou het sy gemaan: “Hou jou afstand, my kind. Julle is nie meer babas nie. En jy’s ’n blanke Afrikaner …!”
Schoeman het dit self vir Mina oorvertel, en daarna wou sy dae lank nie met hom praat nie.
“Hoe lyk jy dan so sêd?” vra hy nou.
“Ek makeer niks nie. Waar’s jou ma?”
“Speel brug êrens.” Hy lê verder oor die heining en fluister hard: “Weet jy al waar babas vandaan kom?”
“Schoeman, loop! Ja, ek weet: Missara het my alles vertel. Ook dat ouens soos jy vuil praatjies maak daaroor!”
“Sy het nie! Sy’t nie gesê ek nie! Nou jok jy!”
“Wel, sy’t gesê ek moenie na ander kinders se stories luister nie. Baai, Schoeman, ek moet kombuis toe.”
“Sies tog! Klaar kombuismeid!”
Mina hang al singende haar fyn nag- en onderklere op die wasgoeddraad in die agterplaas. Sy’t dit so pas in Lux gewas en goed uitgespoel, soos Sara haar geleer het. Mevrou Oortzen is skielik by die heining, op dieselfde plek waar haar sproetgesig-rooikopseun altyd oorhang. Sy neem met skrefiesoë inventaris.
“Heidenland!” sê die dik vrou met die hooggestapelde donkerrooi hare, “dit lyk my mos na ingevoerde Hanro wat jy daar ophang! Jy weet, Mina, eendag gaan die De Graaffs jou nog onder jou gat skop en dan sal jy van voor af moet leer om weer hotnot te wees!”
Stomgeslaan laat Mina haar arms sak en ’n lam gevoel van onbeskryflike hartseer kom oor haar. Sy los die res van die nat klere in die wasmandjie en vlug die kombuis in. Hoe kan