“Maar …”
“Ek weet, Yhoshi, ek weet. Die rykdom en daarmee saam die voorste posisies en die aansien wat die Jode in Wene gehad het, was nie van ander gesteel nie. Dit het vir 90% van hulle uit harde werk gekom én omdat HaShem sy volk met buitengewone gawes seën. Ken jy die Birkat Kohanim, waarmee Adonai, baruch Hu, die priesters beveel het om Israel te seën?”
Yhoshi knik.
“Kan jy dit vir ons opsê?”
Yhoshi raak vinnig aan sy kippah en sê die gebed op:
“Y’varecha Adonai, v’yishmerecha. Ya’er Adonai panav eleicha vichunecha. Yissa Adonai panav eleicha v’yasem shalom.”
“Ek is seker jy het gehoor wat jyself sê. Hy sal seën, Hy sal guns betoon. En shalom is veel meer as net vrede. Dis vermenigvuldigde seën. Dus kan jy sien Hy seën sy volk met vele gawes en daarmee saam breinkrag. Die geskiedenis getuig daarvan. Nie van die Jode se grootheid nie, maar van die Ewige se grootheid in hulle. En die wêreld wat HaShem nie erken nie, kan dit nie hanteer nie. Die Jood is vir hulle die teken van ’n onveranderlike God, wat sy volk nie volkome sal laat uitroei nie, selfs al probeer die wêreld ook hóé hard. En hulle haat dit om dit te weet. Daarom haat hulle ons en versin hulle ál dié verhale. Omdat soveel mense dié leuens al met hul moedersmelk inkry, glo hulle dit. Daarom gebruik Israel se vyand dit om hul volgelinge mee aan te hits sodat hulle doen wat hierdie mense gedoen het.”
Dit is vir ’n rukkie stil voor Yhoshi vra: “Maar jul familie kon betyds vlug?”
“Nie heeltemal betyds nie, Yhoshi. Soos ek gesê het, my pa het moeite gehad daarmee om alles wat oor geslagte opgebou is, net so agter te laat. Dit is dieselfde probleem waarmee baie ryk Joodse mense in die diaspora vandag nog sukkel en waarom hulle nie na Israel toe kom nie, terwyl hulle wel kan sien hoe anti-Semitisme hand oor hand toeneem.”
“Het dit al hoe slegter gegaan in Wene?”
“Dit het beslis. Net die volgende dag, die dag waarop die referendum sou plaasvind …”
“Wat is dit?” wil Yhoshi weet.
“Dis ’n volkstemming. Nu, wat sien ons – ek – toe op daardie oggend? Oral waar jy kyk, was Jode op hul knieë besig om die strate van Wene te skrop.”
“Die stráte?”
“Die strate, ja. Bejaardes en kinders, professors en munisipale beamptes, rabbi’s en vrydenkers, Ortodokse Jode en Jode wat hulle as Christene laat doop het …”
“Jode het hulle laat doop?” vra Yhoshi ongelowig.
“Die kapelaan van die klein Engelse kerkie kon nie voorbly daarmee om Jode te doop nie. As jy jou tot die Christendom bekeer het, was daar dalk meer opsies om weg te kom. Daar het toue mense buite die kerk gestaan, maar die doop het hulle nie gehelp nie. Hulle moes ook strate skrop. Almal. Onder die oë van die SS en die Gestapo. Daar was ook polisielede en die mense wat vir jare langs hulle gewoon het. Die Jode is uitgejou, bespoeg, beskreeu, geskop en geslaan. Elke teken van die Schuschnigg-volkstemming moes weggeskrop word. Wene moes weer skoongemaak word van die Hapsburgers en veral van Joodse besoedeling.”
“Kon julle nog in jul huis bly?”
“My ouers, ek en my jonger broer is uit die huis gejaag en moes in ’n kamer in die bediendekwartiere intrek.”
“Was Hitler in daardie stadium al in Wene?” vra Marc.
“Lo. Hy het eers die volgende dag met groot fanfare aangekom en sogenaamd sy ma se graf gaan besoek. Dit was immers sy geboorteland. Die volgende dag het hy sy oorweldigende toespraak gehou. Daarvan onthou ek net die rumoer in die stad. Toe ek baie jare later daaroor gaan oplees, vind ek in die Neue Basler Zeitung van 15 Maart 1938 dié opskrif: ‘Die tonele van dolle verering van Hitler gaan alle beskrywing te bowe.’ Dit verwys ook na die reusevertoning van marsjerende soldate en die oorvlug van 400 vliegtuie. Ek kan my nog vaagweg aan dié skouspel herinner. Die stad het ’n algehele gedaanteverwisseling ondergaan. Op elke Joodse winkel is die woord Jude in rooi geverf. Enige klant wat daar in of uit probeer gaan het, is aangeval.”
Ilan hou sy koppie uit en Marc skink die laaste mud uit die termosfles daarin. Hy blaas effens daarop en neem toe haastig ’n groot sluk, maar verbrand byna sy mond.
“Jode is uit teatergeselskappe en simfonieorkeste geskop. Eensklaps is 183 Joodse onderwysers op straat gesit. Alle Joodse staatsdienswerkers is summier ontslaan. Alle Joodse prokureurs, advokate en staatsaanklaers is afgedank. Daardie Maart en April was ’n tyd toe jy jou aan enige Joodse eiendom kon help. Jy kon ’n Jood platslaan net waar jy wou en wanneer jy wou. Later het ek gelees 163 Jode het in daardie eerste dae selfmoord gepleeg.”
Hy neem weer ’n sluk koffie.
“Toe is die SS ingestuur, ook na ons woonstelgebou om dit wat van die huis se inhoud oorgebly het, te deursoek vir enige getuienis en inderdaad ook vir enigiets wat waardevol was. En alles was waardevol. Ten slotte is die klagstaat teen Vader opgestel. Die Jood Maurice Bryer is daarvan beskuldig dat hy 5 000 schilling bygedra het tot die Schuschnigg-veldtog. Dit het van hom ’n vyand van die Reich gemaak. Hy is gearresteer en weggeneem. Ons woonstelgebou, of dit wat eenmaal ons woning was, is deur die Nazi-amptenary oorgeneem. Vader is voor die keuse gestel om óf ál sy eiendom in Wene – dit wat die Bryer-familie oor geslagte opgebou het – weg te teken, óf om op die trein gesit te word Dachau toe. En toe hy sy naam daar onder geteken het, is hy toegelaat om terug te kom na die kamer wat toe ons huis moes wees.”
“ ’n Mens kan jou dit nie voorstel nie. Alles binne die bestek van ’n paar weke,” sê Marc.
Ilan knik somber. “Ek dink Vader het toe begin besef daar is niks meer in Wene te make nie. Hy was nie in staat om na sy kafee, sy kantoor, sy klub of sy neefs te gaan nie. Hy kon nie eens meer op ’n parkbank iewers in die stad gaan sit nie, want die woorde Nicht für Juden is daarop gestensil. Hy kon nie na ’n boekwinkel gaan nie. Hy kon nêrens sy hare laat sny nie. Hy kon nie eens meer in die park gaan wandel of na die opera of bioskoop gaan nie.”
“Dit is die reus se storie,” sê Yhoshi toe hy stilbly.
Hy het dus die storie gelees en verstaan, besef Marc verwonderd.
“Die reus se storie?” Ilan kyk ’n bietjie verward van Yhoshi na Marc.
Natan het opgestaan en met gevoude arms op die stoelleuning by Marc kom leun. “In die storie van die grootste reus en die slegte towenaar was dit ook so gewees,” sê hy ernstig.
“Kan jy dié storie vir my vertel, Natani?” vra Ilan
“Yhoshi kan.”
“Lo, jý,” sê sy pa.
Die kleine seuntjie gaan staan regop en dink ’n oomblik na. Marc kyk na Yhoshi en knipoog vir hom. Hy bly stil.
“Dis ’n storie in ’n boek wat Abba gelees het.”
“Ken?”
“Eendag lank gelede was daar ’n reus …” begin Natani vertel. Marc kyk verteder op die donkerkoppie neer soos die kleine seuntjie die storie vertel. Alles verloop mooi vlot. Dis net toe hy by die gedeelte oor die geskenk kom, dat hy effens huiwer.
“Wat was die present se naam nou weer, Abba?”
“Onderskeiding,” mompel Yhoshi voor Marc kan antwoord.
“Ken! Die towenaar het vir die reus ’n onderskeiding gegee,” en opgewonde hervat Natani sy storie. Hy vertel van die woorde ek is ’n reus wat op die onderskeiding gestaan het en die towenaar wat dit getoor het sodat die reus kleiner en kleiner geword het. Toe hy weer ’n slag vashaak by “onderskry-”, korrigeer sy boetie hom vinnig.
Marc kan aan Ilan se gesig sien dat hy die strekking van die verhaal snap, maar hy sê nogtans onskuldig. “Was