Moshe het hom vroeër die middag gemaan om genoeg voorraad van die klein supermark laer af in Rechov Tiferet Yisra’el op te gaar omdat hy vrees die elektrisiteit gaan dit nie maak nie. Hy het sy winkel teen elfuur al gesluit voor hy en Dov huis toe is. Marc stook die vuur in die woonkamer en maak sop. Van inkom wil Yhoshi niks hoor nie. In die lig van die lampe op die plein bou die kinders sneeumanne en gaan die sneeugevegte voort. Natan moet dit maar alles deur die vensterraam dophou.
Marc praat steeds nou en dan met Rivkah oor die selfoon, maar die sneeu val al digter en hy moet Yhoshi later inroep omdat hy te nat word in die koue. Die selfoonverbinding raak geleidelik swakker sodat hy die oproepe uiteindelik moet laat vaar.
Dit sneeu dwarsdeur die nag en die temperatuur daal heelwat onder vriespunt. Die volgende oggend is die Hurvah-plein byna onherkenbaar. Marc vrees vir die kragtoevoer, want op die televisie sien hy veral in dele van Jerusalem en die verre noorde sit duisende huishoudings sonder elektrisiteit. Omdat die kinders aanhou kerm om na buite te gaan, laat hy hulle weer eens so warm moontlik aantrek. Toe stap hy saam met hulle deur die meestal verlate Arabiese shuks in Davidstraat, deur die Jaffapoort en ’n ent langs die Muur. Dit word egter gou te koud sodat hulle moet omdraai. Toe gaan drink hulle warm sjokolade in die Mamilla-wandelhal, waar dit besonder druk is omdat ál wat leef daar warmte soek. Skielik gee die kragtoevoer in en dit raak so swak verlig daar en tussen die shuks dat hulle maar so gou moontlik terugbeweeg huis toe.
By die huis is alles ook donker en die hondjie kerm klaaglik. Marc skarrel om die kerse wat hy neergesit het, aan die brand gesteek te kry, want buite is dit skaars nog lig. Hy steek die kaggel weer aan en hoop maar dat sy voorraad dennebolle dit gaan maak. Yhoshi het haastig droog aangetrek en staan al weer gereed om uit te gaan. Marc laat hom begaan, want hy weet die maats is almal op die plein, waar die sneeu steeds met mening val en meer en meer sneeumanne verrys.
Natani is tevrede daarmee om binne te bly. Die vinnige terugtog het hom moeg gemaak en hy kom krul hom saam met Shishi en Shmu’eli by Marc op die bank voor die kaggel op. Van buite af is die stemme van die kinders selfs deur die toe vensters hoorbaar. Selfoonopvangs is so goed soos nul en hy kan nie met Rivkah kontak maak nie.
“Abba …”
“Hmm?” Marc doen sy bes om by die flikkerende kerslig iets in die Jerusalem Post gelees te kry, maar dit is bykans onmoontlik.
“Daardie adon met wie jy anderdag op die plein so lank gepraat het …”
Marc frons. “Watter een?”
“Die baie ou een, Abba. Die een met die swart jas.”
“O,” Marc besef van wie hy praat, “Siegfried Singer. Wat van hom?”
“Hy is Yoav se oupa se vriend. Hy bly in Neveh Simcha.”
“O, die ouetehuis in Romema?”
“Ken. Hy bly nou daar en hy kuier baie by Yoav-hulle.”
“Waar het hy dan eers gebly? Weet jy?”
“In die Galil, dink ek. Maar ek weet nie waar nie. Ek sal vir Yoav vra.”
“Dis goed,” sê Marc en probeer weer die Jerusalem Post se hoofberig ontsyfer.
“Abba …”
Hy laat die koerant op sy skoot sak.
“Wat, lieweling?”
“Wat het jy en hy dan so lank oor gepraat? Jy ken hom mos nie.” Natan ken sy pa se teruggetrokke geaardheid en weet dat Marc nie sommer vreemdelinge uit sy eie nader nie.
Marc dink ’n oomblik na voordat hy antwoord. Natan het nog nie naastenby soveel van die Holocaust gehoor soos Yhoshi nie. Hy en Rivkah het sedert sy ervaring met kanker heel versigtig met hom omgegaan. Miskien té versigtig, dink Marc nou, maar hy weeg nogtans sy woorde.
“Hy het my vertel van wat met hom gebeur het in die oorlog toe dit so sleg gegaan het met die Jode.”
“Hier in ha’aretz?”
Marc skud sy kop. “Lo.” Hy huiwer vlugtig. Toe sê hy: “Gaan haal gou vir ons oupagrootjie Lucas se aardbol in die studeerkamer.”
Die kleine seuntjie is onmiddellik geïnteresseerd. Hy klim van die rusbank af en gaan om dit te haal.
Marc onthou onverwags met skerp hartseer sy Suid-Afrikaanse oupa Lucas, Mara se pa, aan wie die aardbol aanvanklik behoort het. Hoe hy van baie kleins af altyd vir Marc van die lande daarop geleer het. Jare later toe Yhoshi gebore is en Marc op besoek in Suid-Afrika was, het hy dit vir sy nuutgebore agterkleinseun Israel toe gestuur.
Marc maak die aardbol op die koffietafel tussen hulle en die kaggel staan, en hy beduie met ’n potlood. “Kyk eers, hier is Israel.”
“Waar?”
“Hier waar ek druk.”
“Daai klein stukkie?”
“Nachon.”
“Maar ons is gróót, Abba!”
“Kyk nou, hier is Egipte en Jordanië en Saoedi-Arabië en Sirië en Libanon. Hier is Turkye.” Hy druk met die potlood op elkeen. “Dis hoe klein ons is in vergelyking met die ander lande.”
“Is dit waar, Abba?”
Marc lag. “Dit is waar. Maar kyk nou hierso.” Hy draai die aardbol. “Al hierdie lande saam is Europa.”
“Maar hulle is dan almal ander kleure.”
“Dis omdat Europa ’n hele klomp lande saam is, soos,” hy beduie weer met die potlood, “Frankryk, Duitsland, Nederland, Oostenryk, Switserland, Pole, Hongarye, Italië, Griekeland, Portugal en so aan. Sien jy?”
“Maar Abba, hulle is almal groter as ons!”
Marc moet weer lag. “Dit is so. Maar ek wil nou eers vir jou vertel waaroor ek en adon Singer gepraat het. Kyk hierdie groterige land, dié bruine. Sien jy?”
Natan knik.
“Dit is Duitsland. ’n Baie bose man was lank gelede daar die leier. Sy naam was Hitler en hy het die Jode gehaat en …”
“Hoekom?” val Natan hom in die rede.
“Nu, hy het geglo hulle het te baie … mag en dis hul skuld dat dit sleg gaan in Duitsland,” probeer hy ’n geweldige konsep vereenvoudig.
“Was dit hul skuld?”
Daar kom ’n ietwat droewe laggie om Marc se mond. “Natani, die Jode was almal professore en dokters en advokate en groot handelaars. Baie van hulle was ryk en daarom het Hitler geglo hulle buit ander mense uit …”
“Hoe buit ’n mens iemand uit?”
“Nu, dit beteken eintlik dat jy ander mense misbruik. Dat jy oneerlik is.”
“Was hulle oneerlik?”
Marc onderdruk ’n sug suksesvol. “Daar sou van hulle gewees het wat oneerlik was, maar definitief nie die meeste van hulle nie. Hulle het eenvoudig baie hard gewerk en daarom sukses gehad. Daar was baie, baie slim mense onder hulle, Natani.”
“En toe het hierdie man Hilt- …”
“Hitler.”
“Toe het hierdie Hitler-man hulle gehaat.”
“Ken. En dit het gemaak dat hy hulle vreeslik sleg behandel het. Hy het lelike dinge gedoen om hulle te verneder. Hulle kon nie meer na baie openbare plekke gaan nie. Daar was plakkate voor hul winkels wat gewaarsku het: ‘Moenie by Jode koop nie’. Lateraan kon hulle byna nêrens meer gaan nie. Een nag, wat Kristalnag of Nag van Gebreekte Glas genoem word, het Hitler se mense alle Joodse winkels se vensters stukkend geslaan, die sinagoges verniel en aan die brand gesteek …”
“Maar