“Ek verneem daar is Sondagnag ’n kind deur een van hulle gedood,” sê Saul asof hy nie seker is nie.
“Saterdagnag gewees, meneer,” help die ou man hom reg. “Dis ’n vreeslike ding. Nogal Jozef Barnard se oudste seun. Maar net twaalf jaar oud gewees. Ons ken hulle goed. My suster is met ’n neef van hom getroud. Hulle sê die grootvoete is dwarsdeur die skerm, die tand is agter by sy rug in en voor by sy maag uit. Verskriklike ding. Ons slaap nie een nag nie. Hulle het die kind dorp toe gedra, maar hy was af voorlat hulle daar was. Dis goed lat meneer ’n swaar geweer by meneer het. Die boggher loop nog hier in die Bos.”
“Wie?” lok hy hulle uit.
“Oupoot,” gee die een seun antwoord. “Hulle sê dis hy wat die kind geskep het. Al baie kwaad in hierdie bos aangerig … Kry vir meneer van die patat. Kleinkoos, gee vir die meneer jou katotjie … Dis ’n verskriklike grootvoet meneer. Meneer moet lig loop vir hom. Ons is juis ’n man te wagte wat hom moet kom skiet.”
“Watter kant toe is hy?”
“Hulle sê hy’s Kwê-se-Draai se kant toe,” gee die ou man antwoord. “Watter rigting stap meneer?”
“Gouna se kant toe,” lieg hy.
“Meneer ken die Bos?”
“Ja. Ek ken die Bos.”
“Ek wou sê meneer se gesig lyk bekend,” sê die pa en kyk agterdogtig op.
“Maar ek was lank weg,” keer Saul vinnig en vra: “Hoeveel skuld ek vir die kos?”
“Ons deel wat ons het, meneer,” sê die ou man trots en Saul sien sy hande wat soos ’n ou boom se stam verknobbel is.
“Dan sê ek vir julle baie dankie.” Hy staan op en groet.
Toe hy van hulle wegstap, roer ’n weemoedigheid in hom wat hy nie gekeer kry nie. Nêrens het hy edeler as húlle, die oues van die Bos, teengekom nie. Opreg. Eenvoudig. Skoon van gemoed en van goedheid tevrede met hul lot. Hulle is onskuldig omdat hulle nie weet wat hulle doen nie … Dan stoot hy die oomblik se genade van hom weg; hy ken ook hul koppigheid, hul blindheid! En hy kies koers Kwê-se-Draai toe.
Sy ma en Sara is November dood. Die Januarie daarna het hy veertien geword. Hulle het by Grootdraai waenhout gemaak en die grootste gedeelte van sy werk was nog altyd om die skerm. Omdat die waenhout teen ’n taamlike skuinste gekap is, was die skerm ’n halfmyl laer af gemaak.
“Dis Saul, hy is verjaar vandag,” het sy pa op die ou Bos-manier teen die voordag onder die skerm aangekondig.
“Geluk, Saul,” het oom Anneries krakerig omgedraai.
“Is ek nou veertien, Pa?” wou hy net seker maak.
“Ja. En geluk van my ook. As ’n man eers veertien is, begin jy vleis aan jou bene kry en bas aan jou vel en kan jy uitkyk na die dag wat jy jou eie byl kan swaai – jy moet kom begin uitkap aan die kwaallatte later vandag. Ons is amper reg vir uitsleep.”
Dit was ’n vreemde gevoel. Die veertien-gevoel. So asof jy in twee bome gelyk staan.
As een van hulle verjaar het, het sy ma altyd vir ’n vleiskossie gesorg. Hy het die keer onthou toe sy pa verjaar het en die wildekat die oggend die laaste hoender gevang het. Sy ma het die hele dag met ’n wip gesukkel, maar toe sy pa-hulle teen skemer uit die Bos kom, was daar ’n fisant in die pot.
Maar al sou sy ma nog geleef het, sou sy nie op die dag van sy verjaardag vir vleiskos kon sorg nie; hulle het te ver van die huis af gekap. Hulle sou ook nie kon huis toe gaan nie, want die houtkoper op die dorp was haastig vir die hout. Sy pa het gesê die man sê die hele land wag vir waens; die mense trek van oral af agter diamante aan in die land op en die wamakers wag vir hout! Omtrent al wat hout is vir alles kom uit hierdie bos.
Hy het besluit om vir sy eie verjaardagvleis ’n plan te maak. Nadat die ander weg is hout toe, het hy ’n groot ysterhoutvuur aangepak sodat hy later lekker as kon hê om patats in gaar te kry, die katotjies vir kwartdag se koffie oor die kleinvuur gehang, en toe is hy met ’n stuk bloklyn en die klein handbyltjie Bos in. Hy wou bloubokkievleis vir sy verjaardag hê.
Die nag se skemer was nog nie heeltemal onder uit die ruigtes weg nie en hy moes mooi kyk vir ’n bloubokkiepaadjie of ’n bondeltjie mis. Sonopkant het die egalige kap, kap, kap van die byle geklink en op plekke moes hy self pad kap deur die fynruigte. Tekens dat bosvarke die nag bedrywig was, was daar baie en kort-kort het ’n groot loerie bokant hom in die bome opgehou met kok-kok-kok en in die keel begin gorrel en sis soos ’n slang om die ander te sê van die naderende gevaar. Dis hoe hulle die grootvoete van ’n mens sê, het Saul besluit.
In ’n oopte, waar die hout voorjare uitgekap is, het hy die bloubokkiemis gekry. Maar daar was niks om ’n wip mee te stel nie en hy moes anderkant die oopte maar weer die ruigtes in totdat hy uiteindelik die plek gekry het waar die bloubokkietou deur die onderbos rank. Hy het geweet daar moet iewers ’n paadjie wees. Waar bloubokkietou rank, kan jy seker wees van jou geluk. ’n Entjie verder het hy die lus aan ’n vliertak se punt gestel.
“Ek het ’n galkoppiewip gestel,” sê hy toe sy pa-hulle kwartdag kom eet en rook.
“Ja … ons had lank laas vleiskos,” sê sy pa en kyk anderpad. Vandat hul ma en Sara dood is, het hy dikwels so in die niks sit en kyk.
Ná kwartdag, die dag van sy verjaardag, is hy, Saul, saam uit hout toe om die kwaallatte te begin uitkap.
“Gert Willemse sê hy het die week voor laas agter by mister Barrington gaan help kalander uitsleep,” het hy sy pa vir oom Anneries hoor sê. “Gert sê, mister Barrington sê, daar kom ’n man aan.”
Kap, kap, kap. Ou Anneries kon soms baie draai met praat. “Watse man?”
“Die Goewerment het nou glo ’n grootman oor die Bos aangestel. ’n Harison-kêrel. Hý gaat nou glo kom sê waar ons mag kap en nie mag kap nie. En hy gaat glo baie boswagters aanstel wat elke dag moet bosloop en spaai.”
Kap, kap, kap. “Gert Willemse praat sy lewe lank nog altyd ’n bietjie te skielik na my sin. Die magistraat op die dorp moes ook kastig boswagters aanstel om vir die Goewerment te spaai en nou is hulle groter wildstelers as ons.” Kap, kap, kap. “Jan Snel en sy twee helpers moes kastig hierlangs spaai, nou hoor ek by jou skoonpa lat Jan agter by Kaffirskop vry. Spaai nou sommer daar.”
“Die Kaffirskoppers sal nie met hulle laat skoor van hom nie … Toe, Saul! wat staan jy soos ’n stoets byl en sukkel met daardie onderbos? Kap! En gaat links by daardie upright verby anders sleep ons ons boontoe vas … Gert Willemse sê hierdie Goewermentsman gaat lol. Hy’s glo moeilik. Hy praat van alles bewaar vir die agtergeslagte of iets en hy wil glo al die grootvoete ook laat tel.”
“Klink my na ’n mal man.”
Kort voor halfdag is Saul terug skerm toe om die patats in die vuur te kry en die katotjies oor te hang vir etenstyd se koffie. En dit was net nadat hulle klaar geëet het dat die twee skote Keurkop se kant toe klap.
“Dis raak,” het oom Anneries gelag, “nog een minder vir … Hoe’s die man se naam, Joram? Harrington?”
“Harison.”
“Nog een minder vir Harison om te tel!”
“Ja,” het sy pa beaam. “Die boswagters kan liewers loop kyk of daai skoot onder ’n liksens afgetrek is en of dit tandesteel se skiet is.”
“Hulle sê die base van die skippe by die dorp betaal goed vir die tande,” sê oom Anneries. “Hulle neem dit glo saam Engeland toe vir messegoed se hewwe. Kan jy dit nou glo!”
“Net Joram Barnard wat nie daardie klas geluk kry nie. Hy het nie geld vir koeëls en kruit en skietliksens nie.”
“Aagneveryoumine, Joram,” het oom Anneries met ’n skelm laggie getroos. “Een van die dae trek ons vir ons een plat op jou houtliksens. Wiljam gaat mos nou self koeëls maak. Ons kry by hom en dan trek ons sommer