“Jozef sê oom sê so.”
“Maar jou kop sit mos in die takke! En as jy vandag heel op die dorp wil aankom, beter jy padgee daar van die wiel af!”
“Hoe ver is dit nog?”
“So drie uur.”
Hy is maar weer voor na Jozef toe. “Laat my ’n entjie lei?”
“Jy laat nie die osse opdam nie,” het Jozef gewaarsku en die rieme aangegee.
Maar hy het nie lank gelei nie; die voorosse se horings was te na aan sy blaaie en hy het onthou van die keer toe sy pa-hulle van die dorp af gekom het met ’n alte kruppel Jozef: die voorosse het sy hakskeenvleis tot op die been afgetrap.
“Ek het uitgereken hoeveel osse daar in honderd grootvoete is,” sê hy toe Jozef weer die rieme kom vat. “Duisend. As Marais honderd grootvoete skiet, is dit net so goed hy skiet duisend osse. Dis baie, nè?”
“Jy praat dom, Saul. ’n Man wat duisend osse skiet, is mal in sy kop.”
“Duisend skote. Duisend koeëls.”
“Maar die man skiet mos nie duisend osse nie!” Jozef was skielik kwaad. “Hy skiet maar net honderd grootvoete! Pa sê hy hoop die man skiet al die bogghers hier uit.”
Hy is maar weer agtertoe. Jozef was altyd gramstorig as daar dorp toe gegaan word …
En niemand het hom gesê dat die dorp nie in die Bos is nie. Niemand nie. Hulle het skynbaar aangeneem hy weet die dorp is nie in die Bos nie. Hoe moes hy dit geweet het? Hy het gedink die Bos loop tot teenaan die see en êrens, ’n halfuur se draf van die see af, is die dorp.
Hulle het oos van die dorp uit die Bos gekom. Die een oomblik was die Bos nog om hulle, bokant hulle, en die volgende oomblik het dit al hoe ligter begin word, was daar al meer son, en toe lê die wêreld skielik oop. Kaal. Soos een sonder hoed. Sonder dak. Hy wou omspring en teruggaan na die skemerskuilte van die Bos, en sy lyf het vanself langs die kant van die pad in die muishondbos bly staan terwyl die wa verbykom en die son sy oë seermaak.
“Kom, Saul!” skree oom Anneries toe hy saam met die briek verbykom. Maar hy het in die muishondbos bly staan. Hy wou agterna skree dat hy daar sal wag totdat hulle terugkom; hy het die woorde in sy kop geskree terwyl sy voete die wa begin inhaal het die groot oopte in en sy hart het in sy ore geklop.
Toe hulle wes draai en die wye water suid van hulle lê, het hy die wa ingehol. “Is dit die see, oom?”
“Nee. Dis die Knysna voorlat hy daar agter in die koppe deur ’n gat see toe loop.”
Die Knysnarivier? Dis onmoontlik.
“Die Knysna van onse bos?”
“Ja. Dis sy water wat jy daar sien lê. Jy sal netnou sien hoe lyk die gat waar hy deurloop see toe en waar die skippe inkom. Party foeter sommer net daar in die bek van die gat om en sink tot onder op die boom.”
Die groot oopte het sy kop duiselig gemaak; daar was te baie son en te baie lig en dit was godsonmoontlik dat die bruin bosstroom hier uitgestrek en blink kon lê … hoe’t hy so gekom?
“Vat wyer die draai!” het sy pa vir Jozef geskree. En hoe verder hulle wes beweeg, hoe oper skuif ’n gat in die koppe waar oom Anneries gesê het die Knysna see toe loop. Dit lyk of iemand ’n stomp byl gevat en sleg ingekeep het tussen die koppe …
Hy het agter by die wa gebly toe hulle die eerste huise kry. Eers ver uitmekaar. Toe al meer. Vierkantig en wit en die dakke is van riet gepak en op party is nog ’n bohuis ook met vensters kompleet. En die tuine is geil en loop tot teenaan die straat met blomme wat hy nog nooit van geweet het nie. Die bang in hom was ’n ander soort bang as vir die grootvoete. Dit was déúr hom.
Twee spierwit perde het voor ’n klein klipgeboutjie gewei en daar was die mooiste vensters in die mure. Hy het nie geweet dis ’n kerk nie. Oom Anneries het hom gesê.
En die mense! Hul klere. ’n Man het op ’n perd verbygekom; sy klere was so netjies en platgestryk en sy skoene het tot amper by sy knieë gekom. Hoe sou hy hulle aangekry het?
“Kom, Saul!”
“Het oom daardie man gesien?”
“Mister Thomas Rex,” het oom Anneries met respek gesnuif. “Hy’s ’n ryk man. Ek het eenkeer stinkhout vir sy stalle gewerk. Baie perde.”
Hy het dit slootkant verbygewaag tot voor by Jozef. Jozef het nie rondgekyk soos hy nie, net voor sy voete in die stofpad.
“Het jy die man op die perd gesien?”
“Nee.”
Twee vroue het uit ’n huis gekom. Hul rokke was van baie lap gemaak en tot op die grond. Wyd. Soos die prentjie op sy ouma Steyn se porseleinkommetjie. En hul hare was blink in die son en wonderbaarlik op hul koppe gebondel sonder dat dit afval … Hier en daar was daar mense soos hulle, maar ook nie heeltemal nie. En toe hy weer agter by die wa kom, skree sy pa vir Jozef om wyd te hou met die osse.
Jozef het die osse in ’n dwarsstraat af gelei in die rigting van die groot, uitgestrekte water. Toe Saul saam met die wa omkom, lê die twee skepe sonder seile op die blinke water. Nes bome sonder blare. Vreemde goed uit ’n vreemde wêreld …
Toe hy klein was, het sy pa eendag van die dorp af gekom en gesê daar lê ’n skip sonder een van sy maste by die dorp. Die skip was in ’n storm en sy mas het afgebreek. Sy pa moes haastig kom mas kap. Ysterhout. Sestig voet lank en Maska moes kom help. Ysterhout is nie ’n grap om te werk nie en hulle het hom met die osse uitgesleep tot op die dorp. Daarna was hulle lank ryk. Sy pa het tweehonderd riksdaalders vir die mas gekry: tagtig vir homself, sewentig vir oom Anneries en vyftig vir Maska. Hulle het huisgoed en klere gekoop, kos en ’n ysterpot, en die orige geld het sy pa weggesteek vir hongertye en liksensgeld vir die volgende jaar se kap.
Jozef is met die voorosse by ’n groot werf in. Oral het hout gelê: opgestapel en uitgestal. Hout net waar jy kyk! Langs die groot houtskuur het ander waens weer van die hout opgelaai; in die onderste hoek het twee waens afgelaai. Veltmaspaaiers.
Dit het vir Saul gevoel sy kop is te swaar vir sy lyf. Sommer die honger, het hy besluit, voordag se kos was maar effentjies.
En dit was warm.
Hy en Jozef het opgeklim en die woelstokke begin losdraai; twee man bo en twee man onder. Soos hulle aflaai, het hulle sommer die twee lotte waenhout uitmekaar gepak. Netjies.
Toe dit klaar was, het sy pa en oom Anneries in die koelte van die wa gaan sit en aan hul leë pype gesuig.
“En nou?” wou Saul weet.
“Nou wag ons vir mister Page om te kom.”
Ná ’n ruk het ’n man met rooierige hare en ’n wit gesig van die skuur se kant af oor die oopte gekom. Hy had twee boeke in sy hand en sy klere was soos dié van die man op die perd. Net sy skoene was nie so hoog op nie. Toe die man nader kom, het sy pa opgestaan en sy pyp in sy sak gesteek.
“Name?” vra die man botaf.
“Joram Barnard.” Hulle het nie gegroet nie. “Waar is mister Page dan?” vra sy pa versigtig.
“Ek is MacDonald,” sê die man en blaai deur die grootste boek. “Mister Page is terug Engeland toe, die plek behoort nou aan my. Wat het julle gebring?”
“Waenhout.”
“Waenhout?” Dit het geklink of die man hom vererg. “Noem jy dit waenhout? Dis derdeklas hout!”
Saul het dieper agter die wa ingekruip sodat hy net met sy een oog langs die wa af kon loer … As sy pa die man foeter omdat hy so staan en lieg, wil hy nie naby wees nie. Joram Barnard raak nie maklik kwaad nie, maar as daar ’n ding is wat hom briesend maak, is dit ’n liegtery en ’n vloekery. Jy kan vir ’n boswagter lieg, want jy lieg vir jou maag en die bas aan jou lyf, sê sy pa altyd. Jy lieg nie vir ander dinge nie. En die man het