“Hoe lank boer jy al hier?”
“Dertig jaar,” sê die boer langs hom.
“En dis hoe lank jy al die grond het?”
“Dis ons familieplaas. Die braakland het ek agterna gekoop, vir die waterstroom uit die berg.”
“Wanneer?”
“O, so twintig jaar terug al.”
“En die verkoper, het jy nog sy naam, op jou transaksiedokument?”
“Op my lessenaar. Uitgehaal toe jy gebel het.”
Hulle gaan sit en die boer skuif die dokument oor die blad na die speurder toe. Die speurder lees: Rosyburn-gedeelte 2, Lot J. Distrik van Uniondale. Grootte: 61,22 hektaar. Akte van Transport T86368/1994. Rosyburn-Boerderye BK.
En ’n handtekening, naam en adres van die oordragprokureurs: Sullivan & Killiol Ingelyf.
“Ek sien jy het dit van Rosyburn-Boerderye gekoop. Maar wie was die agent? Is sy naam iewers in jou lêer?”
“Die oordragprokureurs het die plaas self met volmag van die eienaar verkoop, g’n agent nie. Hulle was gretig om te verkoop, enigste winskoop in my lewe, sal dit nie vergeet nie.”
“Hoe weet jy hulle was gretig om te verkoop?”
“’n Prokureur het my gebel, iemand van Sullivan en Killiol. Hy’t gesê hulle het op die landmeterdiagramme gesien die grond grens aan myne, gevra of ek belangstel om te koop. Ek wou nie oorgretig klink nie, het gesê: ‘Daardie steil stuk klipgrond teen die berg? Om wat mee te doen? Hoeveel soek julle?’ Hulle het gesê dertig duisend. Ek het gesê: ‘Wat! Ek gee julle vyftien.’ Hulle het gesê twintig en dis joune, toe koop ek.”
Die boer dink ’n oomblik na. “Is die bene oud? Is dit daar begrawe voor ek die grond gekoop het?”
“Dit kan ons nog nie sê nie.”
Die speurder ry terug Kaap toe, bel ’n kollega in Brooklyn in Pretoria. Die kollega ry na die adres van Sullivan & Killiol Ingelyf soos op die oordragdokumente van byna twintig jaar gelede, in ’n arkade tussen Schoeman- en Pretoriusstraat. By nommer 102 is Easy Cash Loans pleks van Sullivan & Killiol. Hy doen navraag by buurkantore. Niemand kan so ’n prokureursfirma onthou nie.
By die prokureursorde kry die polisiekollega ’n spoor van Sullivan & Killiol, maar dit blyk die twee vennote het net vier jaar gepraktiseer. Die firma se deure is in April 1994 gesluit nadat hulle aansoek gedoen het vir deregistrasie.
In die data-argief van die registrateur van maatskappye kry die kollega die registrasiedokument van die beslote korporasie Rosyburn-Boerderye, in die naam van John Lawrence Sullivan en John Joseph Killiol. Die BK was net vier jaar aktief voor deregistrasie in April 1994, dieselfde tyd as die prokureursfirma s’n.
By binnelandse sake soek hy inligting oor John Lawrence Sullivan en John Joseph Killiol: aansoeke vir ID-dokumente, paspoorte, huweliksertifikate, geboortesertifikate, doodsertifikate.
“Zilch,” rapporteer hy terug aan die Kaapse moordspeurder.
“Was jy by hulle woonadresse?”
Die Pretoriase kollega is dié slag gelukkiger: hy spoor die adresse in die destydse dokumentasie op. Meneer Killiol se adres is Kerkstraat 60, een kilometer wes van Kerkplein in Pretoria. Meneer Sullivan se adres is Jan Smutslaan, Irene, suidoos van Pretoria.
Hy bel weer sy kollega in Kaapstad. “Ek het die adresse gekry.”
“En die bewoners?”
“Meneer Killiol se domisilie is president Paul Kruger se ou huis, nou ’n museum. Meneer Sullivan s’n is generaal Jan Smuts se ou plaashuis, nou ’n museum. Geen spoor van enigeen nie, ek bedoel van Sullivan en Killiol … ons weet wat van Kruger en Smuts geword het.”
Die Kaapse speurder, op pad na die forensiese patoloog vir ’n outopsie, sien nie die humor raak in Sullivan en Killiol se domicilia citandi et executandi nie. Hy het ’n vrag dossiere op sy lessenaar, en die bros beendere van vier geraamtes wat ná twee dekades in die Langkloof oopgeploeg is, is ’n hopelose geval sonder bewysstukke of leidrade. Met ’n gebrek aan mannekrag en geld vir oortyd is ou beendere vir hom nie ’n prioriteit nie.
Hy is dankbaar dat hy die dossier kan oorgee. Die ondersoek na die uitkenning van die geraamtes is reeds in die hande van die taakmag vir vermiste persone, met die hulp van twee Argentynse forensiese ondersoekers en die forensiese DNS-laboratorium van die departement biotegnologie aan die Universiteit van Wes-Kaapland.
“Stel Pretoria belang?” vra die forensiese patoloog. “Wil húlle die moordenaars probeer opspoor?”
“Hulle soek die hele kaboedel,” sê die speurder. “Drie manlike slagoffers en een vrou, gewelddadig aan hulle einde gekom. Ek stuur alles Pretoria toe. As hulle die ondersoek self verder wil voer … wel, alles van die fokken beste. Ek soek nou nog net die regsgeneeskundige verslae.”
Die forensiese patoloog sê: “As dit hulle sal help, elkeen het een skoot in die kop gekry. Hulle is tereggestel, toe begrawe. Nie die werk van net één oortreder nie. Dit staan so in my verslae, hier is dit. Ek sien jou dan môre, kaptein, vir daardie outopsie op die koplose kadawer wat julle uit die hawe gevis het.”
4
Mosman kry die oproep dat ’n polisiekoerier die Langkloofdossier by Brooklyn se polisie afgelaai het. Hy ry persoonlik daarheen om die dossier te gaan haal, en terug in sy kantoor in Musanda dink hy aan rook en spieëls, en aan vermistes in vlak grafte. Hy dink aan die paniekbevange doodvee van spore tydens apartheid se laaste stuiptrekkings in die vroeë 1990’s. Dit was pandemonium namate bevryding oor die land heen momentum gekry het, van die Limpopo in die noorde tot die Kaapse Vlakte in die suide.
Saans wanneer hy van die werk tuiskom en probeer slaap, bedags wanneer hy hom teen mure vasloop en sy oë vir ’n wyle sluit, skarrel die rotte in sy kop. Die vangnet is destyds wyd uitgegooi. Die hondsdolles, soos Lessing, sit al ’n dekade en ’n half hulle gruwels in C-Max en bepeins. Maar ander het die net ontglip. Hulle is nie in die tronk nie, is nie dood nie, het nie gebieg en amnestie gekry nie. Mosman slaap nie, hy soek, hy soek na hulle, die onboetvaardiges met bloed aan hulle hande.
Hy bestudeer die dossier met die foto’s van die vier geraamtes gemerk in die volgorde waarin die antropoloog hulle skelette so volledig as moontlik uitgelê het. Nie al die beendere is opgespoor nie, nie eens met die sif op die seil nie.
Hy lees die rekonstruksies wat aan die hand van forensiese inligting opgestel is.
Slagoffer L01-12: Sy is die jongste. Die meisie het op haar rug in die graf gelê.
Slagoffer L02-12: Die geraamte van ’n jong man. Hy is met sy bolyf beskermend oor L01-12 uitgegrawe.
Slagoffers L03-12 en L04-12: Ook twee jong mans, maar effe ouer. Hulle het afsonderlik eenkant gelê.
Die beendere van vier jong mense, tussen sestien en vyf en twintig jaar.
Soortgelyke koeëlmerke het hy ook al by ander opgrawings opgemerk. Yola Portia Popela het so ’n skedelwond gehad toe sy op Elandskop gekry is, en Bafana Mxenge by Barberton.
Nou moet Mosman wag vir hulle identiteit. Die Langkloof-Vier, is hulle gedoop totdat hulle hul name terugkry. Nou moet hy ook hulle teregstellers soek sodat geregtigheid kan geskied.
Die joernalis Luther Roets het woord gehou: hy het ’n feitelike storie geskryf, sonder verwysing na Mosman of COD of die NIA. Hy het ook die telefoonnommer geplaas waarheen naasbestaandes van mense wat verdwyn het tydens apartheid en wat voldoen aan die ouderdomme van die Langkloof-Vier kan bel.
5
Jy kan nie glo hoe ’n sessie met Miss Potts jou kon uitput nie, sê Luca vir Luther toe hulle oggendkoffie drink op die stoep, die see ’n blou dam voor hulle. En