Nog lank voor die ding met die krieketbal het Ringo begin om vir hom allerhande goed in die nag te vertel. En daai stories blý in die donkerte, het Luca besluit, want nagstories is spesiale goed. Dis nie dinge vir die dag nie, nie bedoel vir ander ore nie.
“Hoe het jý hier beland?” het Ringo eenkeer gevra.
Luca hou nie eintlik daarvan om sy persoonlike crap te bespreek nie. Buitendien, wie gee om wat die redes is? In Jan Sass se koshuis het elke ou ’n flippen rede of ’n geheim of iets. En in Jan Sass se koshuis is daar dudes wat grappe maak van jou geheime as jy dit uitlap. Geheime is vir die donkerte.
“Mense hou nie van my nie,” het hy gesê. “Mense verstaan my nie.”
“Mense verstaan my ook nie,” het Ringo gesê.
Ja, het Luca gedink, as mense jou nie wil verstaan nie, dan wil hulle jou nie verstaan nie, dis maar al.
Ringo se bed het gekraak toe hy omdraai. Sy bed kraak nie so baie soos Loftus s’n in die kamer langsaan nie. Die mure is so dun jy kan Loftus hoor poep, onder sy komberse en als. Loftus eet skaars, maar hy is altyd vol poep, en sy bed kraak van al sy draadtrekkery, gewoonlik die aand ná sy sessie by Miss Potts, of wanneer hy Luca se pin-up van C.J. Parker kom leen.
’n Ander nag het Ringo uit die bloute gesê: “Ons was vier kinders.”
Luca het hom op sy sy na Ringo se donker bed gedraai, wagtend. Maar Ringo het niks verder gesê nie.
Toe sê Luca maar: “Ons het net één kind. Ek.”
Van Ringo se bed af het daar ’n sagte gesnuif gekom. Luca het weer op sy rug gedraai.
’n Rukkie later was daar nog ’n geluid.
“Ringo?” het hy gesê. “Is jy oukei?”
Weer ’n gesnuif. Iets is nie reg nie, het Luca gedink. Ringo het met die komberse oor sy kop aan die slaap geraak, hy is besig om te versmoor. Dis ’n snaakse gewoonte van Ringo: om sy kop toe te trek as hy in die bed klim.
“Ringo?”
Hy het na sy penflits op die tafel tussen die twee beddens getas. Geen lig mag dié tyd meer in ’n kamer brand nie. Ou Stottelaar en die prefekte sluip saans in die gange rond op soek na oortreders.
Die ligstraal vang die wit van Ringo se oë, sy vuiste om die rand van die kombers geklem, opgetrek tot oor sy mond. Hy lê daar bevrees soos iemand wat ’n spook gesien het.
Toe merk Luca sy blink wange op.
“Huil jy?”
“Sit af! Ek huil g’n.”
“Jy huil, ek kan sien.”
“Sit af!”
“Sjuut, jy sal die hele koshuis wakker maak.”
Ou Stottelaar en sy prefekte staan oor teen die deur en luister as hulle ’n geselsery hoor of ’n lig sien skyn, en as hulle jou betrap, kom jou naam in die boek. As jou naam drie keer in die boek is, buk jy vir die koshuisvader se lat, of jy kry detensie en mag nie vir die naweek huis toe gaan nie.
Luca sit die flits af. “Jy kan maar vir my sê. Dit bly in die donkerte.”
Ringo klink nou soos ’n kermende klein katjie terwyl hy sy snikke onder die kombers probeer smoor.
“Ek … ek wens hulle was nie weg nie.”
“Wie?”
“Ek wens ek was nie hier nie. My ma het my nodig.”
Luca wonder of sy ma hom ook nodig het. Hy twyfel. Aktrises het niemand nodig nie.
“My broer en suster is net weg.”
“Hoe kan kinders net verdwyn? Het hulle weggeloop?”
“My pa was nooit by die huis nie,” sê Ringo, asof dit alles verklaar.
Luca dink: Sý pa was ook dikwels weg. Op sy missies, het hy dit genoem.
“Waar’s jou pa?”
“Hy was ’n soldaat,” fluister Ringo.
“’n Soldaat? Waar’t hy geveg?”
“Oral.”
“Het hy mense geskiet?”
“Dis wat soldate doen: hulle skiet die vyand.”
“Wie’s die vyand?”
Ringo bly lank stil voor hy sê: “Die wittes. Wat ons land gevat het.”
Luca dink: Ek is ook wit.
“O, jy bedoel die struggle. Is ék die vyand, oor ek wit is?”
“Nee, man. Hulle wat die land gevat het, húlle was die vyand. Het jy miskien die land gevat?”
“Nee, ek het g’n flippen land gevat nie. Wanneer het die wit vyand die land gevat?”
Hy sit weer die penflits aan en skyn die lig op Ringo.
“Sit af,” sê dié. En dan: “Dis verby, die struggle is verby, niemand is meer die vyand nie.”
“Ja,” sê Luca, “die land is nou almal s’n, almal is gelukkig, ons is broers. Ek is jou wit bro.”
Ringo snuit sy neus en sê: “En ek is jou bruin bro. Het jy nog biltong?”
Luca staan op, soek met die penflits in sy kas, kry die pakkie biltong onder sy sokkies. Hy hou dit na Ringo uit.
“Wanneer het die wit vyand die land gevat?”
“Hou op karring,” sê Ringo kouende. “Dis die Hollanders wat die land kom vat het.”
“Jy bedoel Verwoerd? Booger sê hy was ’n Hollander.”
“Ek bedoel Van Riebeeck.”
“Dêm, Ringo, dis al ’n flippen eeu terug!”
“1652, dis al drié eeue terug, dis hoe lank die struggle gevat het.”
“Moer, Ringo, julle bruin bro’s kan lank onthou.”
“Wat maak jy in die geskiedenisklas, slaap jy?”
“My gedagtes dwaal, dis wat Miss Potts sê.”
“My ma sê my pa wou ’n skuit koop, ná die struggle, vir diepseevis. As hy die skuit gekoop het, sou alles vandag reg gewees het, sou hy by ons gewees het. Ook Boebie en Gracie.”
“Wie’s Boebie en Gracie?”
“My broer en suster wat weg is.”
Luca wil die gesprek van dié onderwerp wegstuur. Netnou huil Ringo weer.
“Hou jy van vis?”
“Ek háát vis,” sê Ringo opeens driftig. “Ek kan vis nie vát nie.”
Hy besluit om Ringo ook nie verder oor vis uit te vra nie. Hy sê net: “Ja, vis suck.”
Eers twee aande later sê hy in die nag se drukkende lug: “My pa is ook dood.”
“Wanneer?”
“Begin van die jaar.”
“Hiérdie jaar? Was hy ook ’n soldaat?”
“’n Poliesman.”
“Hoe’s hy dood?”
“Flippen karongeluk.”
In die troebel duister het hulle net daar gelê, elkeen op sy rug op sy bed. Toe, in die stille donkerte