ROBERT FROST
Ek het my eerste skooljaar sommer onverwags ’n week ná Sammy se geboorte begin. My ma en Paul het my met ’n gehuurde motor koshuis toe geneem in die helfte van my vyfde jaar. Ek dink dit was vir haar moeilik om te cope ná Sammy se geboorte, en nog moeiliker met my in die omtrek.
Ek was in elk geval baie opgewonde om na Theuns-hulle se skool te gaan. Uiteindelik! Ek het vir jare daarna uitgesien. Ek was te opgewonde om hartseer te wees oor ek my ma nie weer voor die Junievakansie sou sien nie. En ek was baie bly om van Paul af weg te kom.
Lagerspoort was ’n klein plaasskooltjie in die middel van nêrens in die Oos-Transvaal. Ons was omring deur die mooiste berge, en waar jy ook al gekyk het, het jy mielie- en sonneblomlande gesien.
Aan die begin was die koshuis alles wat ek gedink het dit sou wees, en meer. Ek het ’n kamer gedeel met vier ander meisies, wat vir my wonderlik was. Elke kamer het ’n ouer kamerhoof gehad, en my kamerhoof was Bennie se meisie, Lorraine. Sy moes in die oggende my hare vasmaak, en kyk dat ons ons beddens ordentlik opmaak, ons ore was en ons tande borsel.
Die koshuis het nege kamers aan weerskante van ’n langerige gang gehad, met vyf meisies in elke kamer. Op die punt van die gang was die tiende deur, wat gelei het na die toesigjuffrou se woonstel – verbode terrein vir ons. Die skool se juffrouens het om die week beurte gemaak om aan diens te wees en in die woonstel te kom woon.
In die middel van die gang was ’n groot klok bo teen die muur. Dit het met ’n skril geluid elke aktiwiteit of verpligting aangekondig. Die klok het vyf keer elke oggend gelui: opstaan- en aantrektyd, bedopmaak- en kasteregpaktyd, inspeksietyd, ontbyt, tandeborsel- en skooltoegaantyd. Saans het hy drie keer gelui: badtyd, Bybeltyd en slaaptyd.
Ons het op staalbeddens geslaap tussen twee vuilwit lakens met stekelrige komberse, grys dekens en gelerige kussings. Die vloer was met grys novilonteëls geteël, die mure spierwit geverf en daar was heldergeel gordyne voor die vensters. Ons het ons klere in grys staalkaste gepak en ons skoolskoene self Maandagoggende met shoeshine gepoleer.
Ons het net op Maandae skoolskoene gedra, want dan moes ons buite die skoolsaal op aandag staan terwyl die hoofmeisie en hoofseun die oranje-blanje-blou vlag hys. Geen kind sou toegelaat word om kaalvoet te wees terwyl die vlag gehys word nie. Die res van die week het ons kaalvoet skool toe gegaan – dit was gemakliker én lekkerder.
Die mees gesogte koshuiskamers het ’n uitsig op die parkie, die seunskoshuis of die skool gehad. Die ander kamers het uitgekyk na die agterkant van die koshuis en het geen son gekry nie. Al wat hulle kon sien, was wasgoeddrade en mielielande. Ek was in een van die beste kamers, met ’n uitsig op die skool, sonneblomlande én netbalbane. As ek my kop deur die diefwering gesteek en my nek gerek het om skerp links te kyk, kon ek die parkie ook sien – of in elk geval ’n gedeelte daarvan.
Die koshuise, skool en eetsaal was van rooibakstene en al die dakke was van maroengeverfde sinkplate. In die somer was dit mooi: ongelooflik groen en geel en pers en blou van die jakarandabome se blommetjies en die sonneblomlande. Onder by die tennisbane was daisies in al die kleure van die reënboog. Dit het baie gereën in die somer en die reën se geluid op die sinkdak was oorverdowend. Dit was vir my ’n lekker-voel-geluid. Gerusstellend.
In die winter was dit vaal, lelik en stowwerig. Dan het die wind snags met hoe-hoe-geluide om die koshuis se hoeke gehuil. Dit was vir my ’n hartseer geluid. Haunting.
Ek het my heel eerste oggend op Lagerspoort wakker geword met die skerp reuk en taaiheid van tandepasta in my hare lank voor die opstaanklok gelui het. Ontgroening, het die ander kinders verduidelik en vir my gelag. Elke nuwe kind in die koshuis gaan daardeur.
Ek was die jongste in die koshuis, en ook die jongste in my graadeenklas. Die meeste van my klasmaats was reeds sewe jaar oud, of sou nog in dieselfde jaar sewe word. En omdat ek die jongste was, was ek ook die domste.
“Claudie, wanneer verjaar jy?” het my juffrou op my eerste skooldag vriendelik gevra. Sy het van my gehou en ek het van haar ook gehou. Sy was mollig, met ’n goedige, ronde gesig, groen oë en kort, rooi hare. Juffrou Van Zyl.
“Ek weet nie, juffrou,” het ek skaam geantwoord.
“Hardloop gou na Bennie se klas toe en gaan vra vir hom.”
Bennie was toe in standerd vyf en hoofseun van die koshuis én die skool. Ek was trots om sy sussie te wees, want dit het jou nogal status gegee om familie van die hoofseun te wees. Ná skool het die gatkruipers opgeline gestaan om die eer te hê om Bennie se tas vir hom te dra.
Die skool was in twee groepe verdeel: koshuiskinders en huiskinders – die kinders van die ryk boere in die omtrek wat uit die huis skoolgegaan het. Die koshuiskinders het van oral in die land gekom en is meestal deur die Welsyn daar geplaas. Vir ’n koshuiskind om die skool se hoofseun te word pleks van ’n huiskind, was ’n helse prestasie. Elke koshuiskind het dit as sy of haar persoonlike oorwinning oor die huiskinders gesien.
Dit was maklik om die koshuiskinders van die huiskinders te onderskei: koshuiskinders het altyd harder by almal gatgekruip as die huiskinders. Huiskinders het nuwe, donkergroen skooldrag gedra; koshuiskinders het verbleikte, uitgewaste, tweedehandse groenes gedra – meestal die huiskinders se hand-me-downs.
Huiskinders het pouses in rye by die snoepie gestaan; koshuiskinders het in rye die paadjie afgehardloop na die koshuis se eetsaal, waar die koshuismoeder met ’n skinkbord vol peanutbotterbroodjies gestaan en wag het. Ons koshuismoeder se naam was tannie Marie. Sy was fris, oud en moederlik.
Bennie en Alfie was die gewildes op skool, selfs tussen die huiskinders. Ek en Theuns was maar altyd van die stil, eenkant, minder gewilde soort. Ons vier het ’n stille ooreenkoms gehad: As julle nie vir iemand vertel ons pa is ’n tronkvoël nie, sal ons nie vir iemand vertel julle pa is ’n suiplap nie.
Wanneer verjaar ek? So vinnig soos my bene my kon dra, het ek oor die grasperk na Bennie se klas gehol.
“88 Asjas,” het hy met ’n ernstige gesig geantwoord, terwyl die ander kinders onderlangs geproes het. Ek het my nie aan hulle gesteur nie en teruggehardloop na my eie klas.
“Ek verjaar op 88 Asjas, juffrou!” het ek trots en uitasem gesê.
Die ander kinders het gelag en juffrou Van Zyl het geamuseerd gelyk. Ek kon nie verstaan wat so snaaks was nie, tot sy vir my verduidelik het daar bestaan nie so ’n dag nie. Ek was die moer in vir Bennie oor hy my naam so gat gemaak het. En die moer in vir myself oor ek nie soos die ander kinders geweet het wanneer ek verjaar nie. Juffrou Van Zyl het my teruggestuur na Bennie se klas om die regte datum te kry.
Hulle was dié keer sonder toesig. Toe ek by die klas instap, het die kinders openlik gegiggel en ek het hierdie keer geweet hoekom. Ek het bloedrooi gebloos en vir Bennie die vuilste kyk gegee wat ek met waardigheid kon bemeester.
“My juffrou sê jy moet ophou probeer snaaks wees!”
“Jy verjaar op 15 September! Jy’s lekker onnosel, huh?” het Bennie gelag.
“En jy’s ’n poes, man!” het ek bitsig teruggekap.
Die reaksie op my woorde het nog ’n kenmerkende verskil tussen koshuis- en huiskinders uitgelig. Die huiskinders het na hulle asem gesnak en geskok gelyk; hulle monde het oopgehang in totale stilte. Die koshuiskinders se lywe was behoorlik dubbel gevou van die lag. Ek het meer van die koshuiskinders gehou. Soort soek soort.
Ek was skaars ’n week in die skool toe meneer De Jager, die prinsipaal, vir my, Bennie en Lorraine na sy kantoor ontbied. Ek was die eintlike sondaar, maar Bennie en Lorraine was in die moeilikheid – Bennie oor hy my oudste boetie was, en Lorraine oor sy my kamerhoof was. Volgens meneer De Jager het hulle nie hulle werk behoorlik gedoen nie: my lang blonde hare was vuil en gekoek en my skoolrok was besmeer met modder en kos. Terwyl meneer De Jager hulle uitgetrap het, het hy met oordrewe gebare die kos van my vaalgroen skoolrok se kraag afgekrap: vanoggend se oatspap, gisteroggend se scrambled eiers, en so aan.
“Dink julle dat, tussen die twéé van julle, julle dit sal kan regkry om