My broer, Ben, was ’n jaar voor my op kollege en so bietjie van ’n beskerming teen die donners wat een nag my kamer ingebars en al my hare afgesny het. Ben het standerd nege gedop en in die polisie standerd nege en matriek in een jaar gaan doen. Daar was nog ontgroening. Aan die einde van die jaar moes die eerstejaars almal oor ’n dwarslat lê met kussingslope oor die kop, dan het die oumenere verbygekom en op die uitroep van jou naam besluit hoeveel houe jy geslaan gaan word. Dit was niks anders as gewettigde aanranding nie. Ben Pheiffer, ’n musikant in ons kollege-band en ’n jaar ná my het onlangs gesê ek was die enigste senior wat hom soos ’n mens behandel het.
Ek het spesiale onderwys vir gestremde kinders gestudeer. Psigopatologie het my gefassineer en ek het sommer op eie stoom vakansietye kursusse by die Oranje-hospitaal in Bloemfontein en Witrand-hospitaal in Potchefstroom bygewoon op voorwaarde dat ek agterna ’n referaat vir die klas lewer. Die abnormale het my gefassineer. My psigopatologie-dosent het my later gewaarsku om nie te diep in die psiges van die vakrigting te delf nie.
Daar was baie droogmakery saam met my vriend Dirk Stassen, tipiese studentegoed soos om ’n parkbankie in ons koshuiskamer te gaan parkeer. Dirk het amper Kahill se fliekteater afgebrand toe hy sy sigaret op die sitplek vergeet het. Die fliekskerm was vol gate, want die studente het bottels soontoe gegooi as hulle nie tevrede was met Kahill se fliekkeuse vir die aand nie.
En natuurlik was daar die vryery. My eerste meisie op kollege was Ria Wagner, een van ’n identiese tweeling, en hulle het partykeer omgeruil om my te flous. Ons het gereeld hul ma se ou Anglia, een van daai met die skuins agtervenster, geleen en dan trek ons daar weg met die advertensiebord van die tante se bestuurskool op die dak. Jare later het ek weer een van die tweeling gesien toe sy besig was om vibrerende easy chairs op ’n landbouskou te verkoop.
My “rebelse” vriend Dirk het ’n tikonderwyser geword want dit het vir hom na die minste nasienwerk gelyk. Rebels in aanhalingstekens, want waar ek op die muur slagspreuke geskryf het, het hy op die wasbare wasbakteëls geskryf. Veilige protes. Op kollege het hy nooit ’n girlfriend gehad nie, want hy het gereken hoekom sal hy twee hamburgers koop en net een eet. Vandag is hy getroud en het in Nigel afgetree. Hy deel nou sy hamburgers.
Ek en my muso-vriende het in Heidelberg in ons eerste ernstige rêrige band, die College Combo, begin speel, en selfs ’n plaat gemaak. Later het Dirk en ek en Johan “Killer” Coetzer ’n jazz-trio gehad.
Ek was nogal angstig wanneer ek op die verhoog moes verskyn. Om my vrees te beheer het ek geleer om oor die mense se koppe te kyk tot heel agter waar jy nie eintlik meer oogkontak kan maak nie. Dan werk jy jou pad vorentoe en kry al hoe meer selfvertroue tot by die ou heel voor wat jou met gevoude arms aangluur, want sy girlfriend hou van jou. Ek het geleer jy kyk hom doelbewus in die oë en glimlag. En dan later gaan sy arms ook oop. Dis ook in dié dae dat my verhoogbygeloof begin het. Vandag nog stap ek nie van die regterkant af op die verhoog nie en as ek nie van die linkerkant kan opstap nie, loop ek agter om sodat ek wel van links af by die mikrofoon kan kom.
Ek is eenkeer met die trein van Heidelberg af Oos-Londen toe net om ’n set van ’n kwartier by ’n verskeidenheidskonsert te doen. Dit was maar meestal Engelse covers, folkliedjies, want die folk-era het in 1965/66 in al sy glorie aangebreek.
Ek en my sangmaat op kollege, Ida Els, het tydens ’n amptelike kollegebesoek kaalvoet en ghitaar op die rug vir die gestremde kindertjies by Hope Homes in Johannesburg gaan sing. Daar was agterna ’n klagte daaroor by die kollege, maar die kinders het aan die klanke gehang.
Die Afrikaanse Studentebond het diep beswaard ondersoek kom doen oor hierdie hippie-ding wat onder die jeug en op kampusse begin posvat, hierdie duiwelse folkmusiek-tendens waarvan ek een van die sleutelelemente was. Dit was die tyd van “if i had a hammer” (kommuniste), “puff the magic dragon” (wtf). En ek wou maar net sielkunde swot en hoe weirder hoe beter en kumbaya sing met hippieblomme in my hare en kaalvoet deur die lewe wandel met ’n bottel melk in my hand. Dit was my ergste sonde, daar was nêrens dwelms, vreemde ideologie of alkohol betrokke nie.
Met Ida het ek geleer jy maak nie jou sangmaat jou girlfriend nie, ’n foutjie wat ek net een keer daarna herhaal het. Exit Ida en enter Antjie, die slim dogter van Koos van Zyl, ’n pilaar in die Afrikanerdom en hoof van Hoërskool Randburg. Exit ook die sangpaar Anton en Ida, enter Anton en Michelle, later toe ek begin skoolhou. Hoe ironies, want Antjie se skoolhoofpa wou haar nie by ’n kunskollege laat studeer nie, want hy was bang sy raak met weird mense deurmekaar.
Soos my ma en pa as teenstrydighede bymekaar uitgekom het, so was dit met my en Antjie. Die voorbeeldige dux-student en die kollege se langhaarhippie. Sy was mooi, ja, al my girlfriends was. Haar hare was in ’n beehive, sulke rooi hare, maar ek het later uitgevind sy kleur dit. Hierdie verhouding was toe die een wat aanbeweeg het tot trou. My ouers was natuurlik baie ingenome met my vangs uit hierdie prim en proper familie, maar Antjie se ouers was nie so keen op haar verhouding met die takhaar nie. Ek het haar ma in ’n stadium laat weet sy moet haar neus uit ons sake hou en toe is ek opgekommandeer Randburg toe vir ’n man-tot-man tête à tête met die bot skoolhoof. Ons het mekaar gevind en vir Antjie se ma het ek later so lief geraak, sy was vir my soos ’n tweede ma.
Ek en Antjie het in 1968 besluit om te trou, ná gespanne oomblikke oor ’n onderwyseres, Rosa Coetzee (later Smit), by Laerskool Suidheuwels waar ek vir die spesiale klas skoolgehou het. Op my eerste dag as onderwyser het die juffrou in haar miniskirt op ’n stoel gestaan, besig om iets baie hoog teen die muur te plak, en sy vra my liefies om vir haar ’n skêr aan te gee. Antjie was nie so liefies oor dié geflirt van Miniskirt nie.
Daar was ’n groot geveg oor die kerk waarin ons sou trou, want die Van Zyls was NG-kerkmense, my ma Volle Evangelie en my pa niks. Die uiteinde was ’n NG-kerktroue met my ma-hulle wat die onthaal gee by missus Murphy se huis in Turffontein. Missus Murphy het by die bottelstoor gewerk. Sy het vertel hoe warm die varknekbottels wyn nog was wanneer dit by die bottelstoor afgelewer word.
Ek kon net een jaar by Laerskool Suidheuwels uithou, maar ek het te betrokke geraak by die kinders. Ek was baie lief vir hulle, soos vir Henna wat as suster Teresa in ’n verpleegstersuniform skool toe gekom en pouses in die sandboks gepiepie het. Dit was ’n brandarm gemeenskap en partykeer met huisbesoeke het ek my tee stilletjies in ’n potplant uitgegooi, so haglik was die omstandighede. Aan die einde van die jaar het die kinders vir my presente gebring, soos ’n boksie vuurhoutjies toegedraai in Kerspapier. Een kind het al die pad van Suidheuwels na ons flat oorkant die Civic in Braamfontein gestap om vir my koekies te bring.
My lang hare, ek praat van hare wat skaars aan die ore raak, nie Beatles-lank nie, het nie goed afgegaan by die skoolowerhede nie. By ’n atletiekbyeenkoms het die hoof van ’n ander skool my geld in die hand gestop en gesê: “Gaan sny jou hare.” Ek het die man ’n vuil kyk gegee en met sy geld ’n plaat by die Hillbrow Record Library gaan koop. Die ultimate insult.
Dis wat my finaal laat besluit het ’n Afrikaanse skool is nie vir my nie, en ná ’n jaar by Suidheuwels het ek vir standerd 4C by die Alberton English Medium Primary School gaan skoolhou. Daar was net twee Engelssprekende kinders in die klas, die res was Afrikaans, Hollands en Italiaans en ’n Griekse outjie met die bynaam Yes Please, want hy het in sy ouers se kafee gewerk.
’n Onderwyseres het die skoollied op die wysie van “God save the Queen” geskryf en heeltyd gekla “back home in England, it doesn’t work like this”. Ek en ’n medeonderwyser het ons vererg vir her majesty en ’n verslag daaroor geskryf. Op my pa se voorstel het ek dit aan die NP-parlementslid vir Alberton gerapporteer. Kort daarna het die skoolinspekteur opgedaag en daar was groot moeilikheid.
Die skoolhoof het my gevra