My asmabors was die rede hoekom ek nie eintlik Sondagskool toe kon gaan nie. My ma reël toe dat ek die Sondagskoolklasse wat sy vir die Sotho-mense in die garage gehou het mag bywoon.
In dié garage-Sondagskool het ek swart sang ontdek. The harmonies! I mean, you can’t teach a black man to swing. Ek is nou nog mal oor Mississippi-choirs met girls met groot tiete, twee duisend van hulle, “Now Is The Hoooooooour”, “sung in a hartseer way”, soos ’n boek oor Distrik Ses dit stel.
Die invloed van coloured musiek kom van Katryn af. Sy was Jantjie Botha, ons Griekwa-plaaswerker, se vrou en my substitute-ma. Sy het my melkbottels gegee, sy het my doeke omgeruil. Katryn en Jantjie het ’n groot invloed op my gehad, op die jong Anton met die asma wat hy eers op sewe ontgroei het.
My ma was amper dood met my geboorte, en nog ’n kind sou vir haar fataal gewees het. Toe ek vyf was, het my ouers ’n boetie bestel en op Edenburg gaan haal. Benjamin Emmanuel van der Berg. Hy was een van sewe kinders wie se ouers kort ná mekaar gesterf het. My ouers het in Die Volksblad van die wesies gelees. My tante, Myda Lewis, het die een dogter, Ella, aangeneem. Die ander kinders was groter en wou eerder weeshuis toe gaan.
Ben was sewe en ek vyf en hy was die beste ding wat met my kon gebeur. Die dag toe ons hom gaan haal het, het ek sonder ophou met hom gesels. Skielik het ek ’n boetie gehad. Ek het liewer vir hom geword as wat ’n mens vir ’n bloedbroer kon wees. Hy het my nooit veroordeel nie, al was ek anders.
My pa se suster, tant Bowie Vlotman, het daardie Kersfees net vir my ’n present gestuur want “die ander seun is nie familie nie”. My pa-hulle het my present vir haar teruggestuur en hy was só die bliksem in, hy het twintig jaar lank nie met haar gepraat nie. Ek het seker iets van my pa se humeur geërf, want as ek sterk voel oor iets, skop ek ook nogal vas. Ek sal ook twintig jaar lank nie met iemand praat nie. Ironies het my ma en tannie Bowie mekaar ná my pa se dood gevind, met godsdiens as die gemene deler.
Ben was die seun wat my pa wou gehad het, die plaasseun wat help drade span en boer. Ek was die slapgat wat in my kamer gelê en gedigte skryf en meer in Jantjie belang gestel het as die koeie wat hy gemelk het, want Jantjie het my op sy blikghitaar leer tokkel.
’n Huislêer, het my pa my genoem, dan sê my ma lós die kind. Toe ek in standerd ses moes kies tussen rugby en klavierlesse, het ek rugby gekies en toe was my pa darem ’n ruk lank tevrede met my, al het ek net een keer eerste span gespeel.
Dalk was dit ’n goeie ding dat ek nie musieklesse geneem het nie, want ek leer toe om op gehoor te speel. Jare later het ek klavierlesse probeer neem, maar die onderwyser het my eintlik maar net heeltyd uitgevra oor hoe ek my songs skryf. Ek kan steeds nie note (die muso’s noem dit fly shit) lees of klavier speel nie, slegs chord sheets.
My pa was nie net fanaties oor rugby nie, dit was asof hy persoonlik die Nasionale Party gestig het. Sy broer en susters het al drie met Engelse getrou, verengels en Sappe geword. Dit was vir hom ’n steen des aanstoots.
Toe David Pratt Verwoerd in 1960 by die Randse Paasskou skiet, het ou Veerpoot, Ben se houtwerkonderwyser by Afrikaans Hoër in Kroonstad, in die klas gesê dis jammer Pratt het nie ’n beter job daarvan gemaak nie. Ben het dit vir my pa vertel, my pa is reguit skoolinspekteur toe, dit het by die parlementslid, Alwyn Schlebush, gaan draai en Veerpoot het sy werk verloor. Dit wás nogal ’n heavy ding om vir kinders te sê.
My pa was erg Afrikaans-patrioties. Toe ek later jare ’n Engelse kollega van St Stithians huis toe bring, het my pa heelnaweek nie ’n woord vir hom gesê nie. Al kon hy perfekte Engels praat.
Eenkeer met vakansie aan die Natalse kus het ons in die Midlands oorgeslaap. Die hotel se ontvangsvrou het die fout gemaak om vir my ma te sê: “I don’t speak that language.” My ma antwoord: “You illiterate, unilingual English woman.” Komma. Punt. En toe die res. That language … daai boerse ding wat uit die kombuis kom.
My ma kon sewe tale praat: Afrikaans, Engels, Duits en vier inheemse Namibiese tale. Kleintyd het sy dikwels vir my in die klikgeluide van Nama getel.
My pa het binne drie maande Duits leer praat. As hy en my ma nie wou hê ons moet verstaan wat hulle sê nie, het hulle oorgeslaan Duits toe. Hulle het mekaar in teer oomblikke Schatzie en Liebchen genoem.
Sondae in Kroonstad het ons langs die teerpad met toebroodjies gesit en na die karre wat verbyry gekyk of langs die Valsrivier piekniek gehou. Ons het altyd ’n journey gemaak van enige reis en maklik agt uur van Bloemfontein Pretoria toe gery, want dáár lê klippe wat ons kan optel vir die tuin, híér’s ’n mooi spot om uit te check, ’n plaasdam om in te swem … die bietjie-bietjie ding. Min het ek toe geweet die langpad gaan my lewe word.
My ma het my liefdevol aangemoedig met my gedigte en opstelle en toe ek in standerd drie was, het my pa, Poskantoorman wat hy was, my gekry om seëls te versamel. Hy het dikwels eerstedagkoeverte huis toe gebring en die prentjies op die seëls van die verskillende lande het my gefassineer, dan gaan kyk ek in die atlas waar dit is. Ek het vir posmeesters oor die wêreld geskryf om asseblief vir my seëls te stuur. Ek het nogal redelik reaksie gehad. Die Franse posmeester het my geantwoord: Jy is ’n oulike seun – tu es un bon garçon – wat nogal baie cool was. Dit het my kennis en aardrykskunde laat verbeter, en dis waar my liefde vir geskiedenis vandaan kom. Ek is ’n hoarder, so van toe tot nou maak ek seëls bymekaar, maar dit beteken nie dis als netjies in boeke met vergrootglase langsaan en saam met ’n seëlkatalogus nie, dit beteken dis in bokse en nog nie gesorteer nie. Maar versamel is versamel.
My pa het ook van my skryfwerk gehou, maar die gort was gaar toe ek in Engels begin musiek skryf. Êrens in my agterkop draai Pappa se stem: “Seun, is jy skaam om Afrikaans te sing, ’n boerklong wat met ’n vreemde os ploeg, ou oom Chris Blignaut was mos goed genoeg.” Chris Blignaut het sy shows met ’n ukulele in sy hand begin, het julle al ooit so groot man op so klein dingetjie sien speel?
Die Afrikaanse lirieke het eers begin kom nadat ek begin skoolhou het. Ek was verskriklik trots toe ek my plaat huis toe kon vat. Met my eerste Afrikaanse plaat in 1972 was my pa reeds oorlede.
Hoe sou my pa nou oor my hele Afrikaanse trip in musiek gevoel het? Die Liedjieboer-ding? Ek wonder. Sóú dit ’n Afrikaanse trip gebly het, of sou ek juis om hom finaal die middelvinger te wys weer in Engels begin skryf en sing het? Hy was tog so supernasionaal en paternalisties en, kan mens seker sê, fascisties.
Toe ek jonk was, in die 1960’s, was als wat ons op LM-radio gehoor het great musiek. Alles Engels, natuurlik, en dis hoekom ek in Engels begin skryf het. “Heartbeat” van Buddy Holly en Mickie Most and the Playboys wat al die Chuck Berry songs gecover het. Hits of the Day, “Sweet Little Sixteen”, en as jy mooi luister na Bad Company, se “Shooting Star” kan jy hoor hoe speel hy in die wind, en die tol wat rock ’n roll geëis het: “bottle of sleeping pills next to his bed”. As jy dié song en Chuck Berry se “Johnny B. Goode” bymekaar sit, kry jy die volledige storie van rock ’n roll.
Vir hierdie Kroonstadse tienerseun vol testosteroon was die ducktail-era onweerstaanbaar: eendsterte en sheilas wat op motorfietse rondry en later die hippie-ding met bell bottoms en flowers in their hair. Maar vir my was daardie tyd se werklikheid die hele marsjeerdery-ding, vlaghysings en jeugweerbaarheid en staan op aandag vir “Die Stem”. Ek het spesiaal my een knie geknak of skelm met my duim in die broeksak gestaan.
My pa het in my standerdnegejaar my ghitaar in sy hangkas toegesluit. Ek het die ghitaar eendag uitgehaal, bakstene in die ghitaarkas gesit en die ghitaar het toe ’n tuiste gevind by my pel Gabriël Diedericks saam met wie ek my eerste band begin het. Gabriël het al gewerk en net bo die skool se sportgronde gebly, gerieflik naby, so gedurende pouses en wanneer ek uit klasse gejaag is, het ons geoefen. ’n Wen-wen-situasie.
As meneer De Munnik op my gil: “The honourable Mr Goosen, get out!”, is ek reguit na Gabriël toe vir ’n ghitaarles-jam. Dit was maklik om De Munnik te ontstel. So, daar was baie rehearsals. Gabriël was weird, hy het