In dié tyd moes ek skoolsielkundige toe, want al waarin ek belang gestel het, was musiek. Ek moes vir hom als neerskryf wat ek ná skool doen: LM-radio luister, bietjie ghitaar terwyl my broer trekklavier speel en weer LM-radio luister en weer ghitaar dan gaan slaap ek. In sy verslag skryf die sielkundige: “Jammer jy gaan nie ’n bestaan kan maak uit musiek nie, Anton, net die regte groot musikante soos Nico Carstens en Hennie Bekker kan.” Ek het jare later die storie op Facebook vir Hennie Bekker vertel – hy is deesdae in Kanada – en hy het gedink dis verskriklik snaaks. Die ding is dat daai skoolsielkundige net so maklik reg kon gewees het. Daar is nie reëls vir dit “maak” of “nie maak” nie.
Ná die skoolsielkundige het my ma-hulle my na ’n psigiater in Pretoria opgegradeer. Dié man wou weet of ek masturbeer en het bygevoeg dat baie getroude mans dit bo hul vroue verkies. Oukei, dankie vir die oversharing.
Ek het eendag gehoor hoe een van my ma se vriendinne vir haar en die ander tannies vertel Anton gaan eendag ’n hartebreker wees. Ek moes dit nie gehoor het nie, dis nie iets wat jy voor ’n kind sê nie, dis so goed jy praat van sy IK.
Nie lank daarna nie, word my pa na Welkom se posspaarbank verplaas. In my matriekjaar by Hoërskool Goudveld vermoed ’n onderwyser ek rook dagga, maar my briesende ma laat my by ’n onafhanklike dokter in Kroonstad toets en die uitslag is negatief. In retrospeksie dink ek die onderwyser was goofed.
In Welkom het ons ook bands gehad, jy jol mos net rond daai tyd in jou lewe, maar garage-bands is die baarmoeder, dis waar alles begin. Dit was dan die jong Anton: Iemand wat gefassineer was deur musiek en ver plekke en reis, met ’n begeerte om in die groot stad uit te kom, daai ding van “Johnny B. Goode”, “play a guitar just like ringing a bell … Maybe someday your name will be in lights/ saying ‘Johnny B. Goode Tonight’.” Ek dink vandat ek begin ghitaar speel het, was dit die droom in my kop.
Ek kan regtig nie onthou wanneer ek my eerste song geskryf het nie, dit was seker so in 1959 of 1960, standerd ses, sewe. Ons was by die landbouskou en Charles Jacobie en so ’n Chinese ou wat trieks gedoen het, het opgetree en Charles het hierdie geel ghitaar gespeel, ek was in standerd vier en dit het my totaal gefassineer. Snaaks, die joernalis Max du Preez was ook op daardie landbouskou en hy het ook na Charles Jacobie gestaan en kyk.
Max het ook op Kroonstad grootgeword. So ook Clarabelle van Niekerk van die Musiek-en-Liriek-beweging van 1979, Stephan Bouwer die digter, Mosiuoa Lekota van Cope en Antjie Krog. My ma en Antjie se ma, die skrywer Dot Serfontein, was beste vriendinne. Ek was op hoërskool toe Antjie se eerste skrywes die konserwatiewe dorp tref en almal skinder oor die kind wat met die piekaniens in die mielielande rondhang. Lekota, toe het hulle hom nog Terror genoem, het as jong man in ons tuin in Suidrand gewerk. Hy onthou dit vandag nog.
Ek het met my ouma se viool begin speel asof dit ’n ghitaar is en toe gee my ma-hulle my eerste ghitaar vir my en bêre die viool op ’n veilige plek. Die ghitaar was ’n gele, net soos Charles Jacobie s’n. Dis maar hoe dit begin het. Dan aap jy ander mense se songs na, tot jy self probeer skryf. Maar dit was infantiele liedjies, eers ná kollege kon ek uitkom by iets meer substansieels.
In 1962 onthou ek hoe die geskiedenisonderwyser gesê het ons is op die rand van ’n derde wêreldoorlog. En toe draai die Russiese kernbote wat op pad was na Kuba om. Dit was vir my ’n keerpunt. In dié tyd het die burgerregtebeweging in Amerika begin en die folkbeweging het songs daaroor begin skryf. Dit sou my songwriting mind en bewussyn vir altyd verander.
In my matriekjaar, 1963, het Sanna my hart gebreek. Dit was my eerste ontmoeting met die emosie van verwerping. Sy was in standerd ses en al sestien. Ons het in die fliek ontmoet en in die veilige skemer van die movies geheime oefenlopies gedoen. Leer vry. Ek het haar eenkeer vir fliek gaan haal en terwyl ek in die sitkamer wag het haar pa vertel dat sy vroeër gebad en gegly het, en toe is die seep weg. Hy het op die myn gewerk. ’n Ondergrondse man.
Haar broer het my jare later by ’n Jack Hammer-gig van Piet Botha in Rockeystraat in Yeoville kom groet. Hy het met ’n swagger nadergestap, steeds met die ducktail-haarstyl. Hy het die Texan Plain op die houttoonbank getik-tik en vertel Sanna se man, Attie, het haar gedwing om al die liefdesbriewe tussen my en haar te verbrand “toe jy famous geraak het”. Vurige teenager-briewe vol wellus. Agterop die koeverte het ons goed geskryf soos S.W.A.N.K. – sent with a nice kiss. Of: Postman, postman don’t be slow, be like Elvis, go man go!
Sy het ’n boodskap vir my, het haar broer gesê. “Sy sê ek moet vir jou sê sy ry vandag ’n rooi Alfa Spider. Soft top. Attie doen sommer self die tune-ups.”
Skielik onthou ek daardie aand in matriek by die gig. Ek kan nie onthou wie gespeel het nie, maar ek weet dit was ’n rock ’n roll band. Early sixties stuff. By die Flamingo Hotel. Dit was toe Sanna toilet toe is dat ’n ander dude nader stap en met my begin gesels – ’n gróót dude wat al werk. Sy kraag was opgeslaan, regterarm getatoeëer, duime in sy jean se bosakke. ’n Yslike buckle aan sy belt, soos Jim Morrison van The Doors. Die seksbul.
“My naam is Floors,” sê hy. “Weet jy dat ons al twee Sanna se boyfriends is?”
Haar gesig is die ene onskuld toe sy ons langs mekaar sien staan. “Jy moet kies,” sê Floors vir haar. “Jy kan nie ons al twee hê nie. Kies!”
Hy gooi sy kop effe terug. Wag vir die antwoord.
Wat toe gebeur het, is die deel wat ek die beste onthou. Hoe haar oë eers oor my en toe oor Floors en toe weer na my gegly het, soos wanneer ’n mens tussen komkommers in die groentewinkel moet kies.
“Ek kies hóm,” het sy gesê, haar oë op Floors se buckle. Ek het nooit verstaan hoekom sy hartseer geklink het nie; dalk het ek my dit verbeel. Dalk wóú ek my dit verbeel.
By die huis het ek woordeloos op my bed gaan lê en die emosie verwerk, in die mate dat tiener-emosie verwerk kan word. Dit was nie goed vir my ego nie, eintlik glad nie goed nie. Ma het in die gang verbygestap, instinktief geweet en my een kyk gegee: “Daar is baie visse in die see.” En aangestap.
“You’re as sweet as Tupelo honey”, kom die Van Morrison-song vanaf die band stand. Sanna se broer gly met sy geel rookvingers deur sy kuif.
“So Sanna ry vandag ’n Alfa Spider?”
“You’re an angel from the first degree” …“Ja, sure. Het jy dalk ’n boodskap vir haar ook?”
“You’re as sweet as honey from the bee” …
“H’m ja, ek het. Sê vir haar daardie aand, daardie aand met Floors het sy reg gekies …”
2
’n Troue, ’n geboorte en ’n plaat
Kris Kristofferson het eenkeer vir my gesê hy dink nie ek gaan van Bob Dylan as mens hou nie, want Dylan is ’n innocent. Nadat ek Dylan se biografie gelees en ’n programreeks van 13 episodes vir die radio oor hom gedoen het, verstaan ek wat Kristofferson bedoel het, want Dylan leef sy kuns in al sy wakker oomblikke. Wanneer hy met ’n hoodie in die buurt ronddwaal en gearresteer word vir leeglêery terwyl hy eintlik peins, is hy voltyds besig met sy kuns. Maar dit maak nie van hom ’n lekker partytjiekêrel soos Neil Young en Bruce Springsteen-hulle nie.
Ek het Dylan in 1964, my eerste jaar op onderwyskollege in Heidelberg, ontdek toe ek gaan swot het om diensplig te ontduik en weg te kom van Kroonstad en Welkom. Dylan se musiek is soos Michelangelo, Van Gogh en Shakespeare – al daai groot name just killed it for everybody else, they rule supreme. Hoe vergeet jy byvoorbeeld die oomblik as jy die maer man met die groen trui se eerste bundel oopslaan?
Ek was uiteindelik weg van die Calvinistiese chauvinistiese vingerswaai. Ewe skielik was daar ’n groot wêreld om te ontdek. Alles was soos jou eerste lees van Roald