18
Albert Einstein, Autoportrait, InterÉditions, Paris 1980, s. 86.
19
Einstein zachowa to przekonanie przez całe życie. W dużej mierze wyjaśnia ono zastrzeżenie, jakie zgłosił względem ortodoksyjnej interpretacji fizyki kwantowej, która w jego opinii w zbyt dosłowny sposób angażowała obserwatora. W 1930 r. w Berlinie po raz pierwszy spotkał Rabindranatha Tagore. Ich rozmowa opublikowana w „New York Timesie” dokładnie naświetla jego stanowisko w tej sprawie: „Istnieją dwie różne koncepcje natury wszechświata – oświadcza Einstein – świat jako jedność zależna od ludzkości i świat jako rzeczywistość niezależna od czynnika ludzkiego; wierzę w koncepcję drugą; nie mogę dowieść, że jest słuszna, ale taka jest moja religia”. Na co Tagore odparł: „Ten świat jest ludzki – podobnie ogląd naukowy należy do naukowca; w konsekwencji nie istnieje żaden świat poza nami”.
20
List Alberta Einsteina do Pauline Winteler, 30.11.1897, [w:] The Collected Papers of Albert Einstein, vol. 1: The Early Years, 1879–1902, dz. cyt., nr 34.
21
Albert Einstein, Jak wyobrażam sobie świat, dz. cyt., s. 89.
22
Tamże, s. 115.
23
Równania Naviera-Stokesa to zestaw równań różniczkowych z dziedziny mechaniki płynów. Opisują zasady wielu zjawisk, między innymi ruchów mas powietrza w atmosferze i przepływu wody w przewodzie.
24
Cytat za: Denis Brian, Einstein, tłum. Jarosław Bielas, Maria Zborowska, Amber, Warszawa 1997, s. 32.
25
Albert Einstein, Lettre no 8 (août 1899), [w:] Albert Einstein, Mileva Marić, Lettres d’amour et de science, trad. de Élisabeth Kauffmann, Seuil, Paris 1993, s. 49.
26
Arthur Rimbaud, Pierwsza komunia, tłum. Jarosław Iwaszkiewicz, [w:] Wiersze, Sezon w piekle, Iluminacje, Listy 1 Hannah Arendt, 2 Zaraz po śmierci, mimo sprzeciwu wyrażonego przez Einsteina za życia, jego mózg pobrano i pocięto na 240 cienkich płatów, które rozesłano do kilku instytucji, gdzie były skrupulatnie badane w nadziei wykrycia szczególnych cech morfologicznych mogących wyjaśnić geniusz uczonego, tak jakby chodziło o to, by nareszcie ujawnić jakiś niespotykany mechanizm. 3 Einstein napisał ten wiersz 18 lutego 1933 r. w Kalifornii. Cyt. za: Kenji Sugimoto, 4 Gérard de Nerval, 5 Einstein sam przytacza tę anegdotę w jednym z listów z 1940 r. (Banesh Hoffmann, 6 Tamże, s. 35. 7 Niektóre instytucje umieją nie chować urazy: Gimnazjum Luitpolda, zburzone podczas II wojny światowej, zostało odbudowane i przemianowane na… Gimnazjum im. Alberta Einsteina. 8 Kiedy rodzice oznajmili mu, że będzie miał siostrzyczkę lub braciszka, Albert akurat ten jeden raz zrozumiał wiadomość opacznie: myślał, że matka z ojcem dadzą mu drewnianego konika na kółkach. Widząc małą Maję w powijakach, wykrzyknął rozczarowany: „Ale gdzie są kółka?”. 9 Jedną z najwymowniejszych tego ilustracji dał Montaigne: „Nie dawno temu widziałem jednego z najuczeńszych ludzi we Francji, przy tym człeka nie lada jakiej fortuny, jak oddawał się studiom w kącie izby, odgraniczonym jeno oponą, zasię tuż pod bokiem kręcił się rój lokajstwa, pełen swywoli i zgiełku. Powiadał mi (a niemal toż samo mówi Seneka o sobie), iż taki zamęt wychodzi mu na dobre: ogłuszony tym hałasem, bardziej zbiera się i skupia w sobie dla kontemplacji, i ta burza głosów wpędza niejako myśli jego do wewnątrz” (Michel de Montaigne, 10 Maja Einstein-Winteler, 11 12 Czy na zainteresowanie Einsteina dworcami, pociągami, rozkładami jazdy miał wpływ adres jego rodzinnego domu w Ulmie, przy Bahnhofstrasse 20? Tak samo nazywa się ulica, przy której stoi szkoła w Aarau. 13 Słowa Mishy Gromova, laureata nagrody Abla w 2009 r., przytoczone przez Philippe’a Pajota w artykule 14 Einstein napisze później: „Liceum w Aarau pozostawiło w mojej pamięci niezatarte wspomnienie ze względu na swojego liberalnego ducha i szczerą troskę nauczycieli, którzy nigdy nie wspierali się zewnętrznymi autorytetami” (list wywieszony na ścianie liceum). 15 Albert Einstein, 16 Wywiad z G.S. Viereckiem, 17 Wypracowanie przytoczone w książce Abrahama Paisa, 18 Albert Einstein, 19 Einstein zachowa to przekonanie przez całe życie. W dużej mierze wyjaśnia ono zastrzeżenie, jakie zgłosił względem ortodoksyjnej interpretacji fizyki kwantowej, która w jego opinii w zbyt dosłowny sposób angażowała obserwatora. W 1930 r. w Berlinie po raz pierwszy spotkał Rabindranatha Tagore. Ich rozmowa opublikowana w „New York Timesie” dokładnie naświetla jego stanowisko w tej sprawie: „Istnieją dwie różne koncepcje natury wszechświata – oświadcza Einstein – świat jako jedność zależna od ludzkości i świat jako rzeczywistość niezależna od czynnika ludzkiego; wierzę w koncepcję drugą; nie mogę dowieść, że jest słuszna, ale taka jest moja religia”. Na co Tagore odparł: „Ten świat jest ludzki – podobnie ogląd naukowy należy do naukowca; w konsekwencji nie istnieje żaden świat poza nami”.