Trawienie tłuszczów rozpoczyna się w żołądku pod wpływem lipazy ślinowej, jednak w porównaniu z rozkładem tłuszczów w jelicie cienkim ma ono nieduże znaczenie.
Pierwszym etapem trawienia tłuszczów w jelicie cienkim jest emulsyfikacja przy udziale żółci, która nie zawiera enzymów trawiennych, ale dzięki obecności soli kwasów żółciowych oraz lecytyny o właściwościach detergentów krople tłuszczu mogą być fragmentowane i przygotowane jako micele na działanie lipazy z soku trzustkowego oraz lipazy z enterocytów. Działanie tej drugiej najczęściej nie jest już konieczne.
Estry cholesterolu oraz fosfolipidy podlegają degradacji pod wpływem działania dwóch innych enzymów trzustkowych: hydrolazy estrów cholesterolu i fosfolipazy A2. Produktami końcowymi są kwasy tłuszczowe oraz monoglicerydy.
1.6. Wchłanianie
1.6.1. Wchłanianie cukrów
Niemal wszystkie węglowodany wchłaniane są do krwi w postaci monosacharydów, z czego ok. 80% stanowi glukoza, a pozostałe 20% – galaktoza i fruktoza.
Wchłanianie monosacharydów odbywa się szybko, w dwunastnicy i górnym odcinku jelita czczego.
Czynnikami pobudzającymi wchłanianie monosacharydów są pobudzenie przywspółczulne oraz czynniki humoralne (np. glikokortykoidy), a czynnikami hamującymi: pobudzenie współczulne oraz czynniki humoralne (gastryna, sekretyna, prostaglandyny).
Glukoza i galaktoza wchłaniane są czynnie w kotransporcie z jonami Na+ (transport zależny od transportera SGLT1, sodium-dependent glucose transporter 1), a fruktoza biernie w mechanizmie transportu ułatwionego przy udziale transportera GLUT5, niezależnie od jonów sodowych.
1.6.2. Wchłanianie białek
Peptydy i aminokwasy jako produkty trawienia białek w świetle jelita cienkiego podlegają podobnym mechanizmom wchłaniania jak glukoza (kotransport z jonami Na+).
Komórki nabłonka jelitowego zaopatrzone są w różne typy transporterów dla aminokwasów i peptydów:
● transporter wymagający obecności sodu – aminokwasy obojętne (metionina, izoleucyna, walina, fenyloalanina, tryptofan, treonina);
● transporter częściowo hamowany przez aminokwasy obojętne – aminokwasy zasadowe (lizyna, arginina, ornityna, cystyna);
● transportery wymagające obecności sodu dla proliny, hydroksyproliny i pochodnych glicyny;
● oddzielny układ transporterów częściowo niezależnych od obecności sodu – aminokwasy kwaśne (kwasy glutaminowy i asparaginowy);
● transportery dla dipeptydów oraz tripeptydów.
1.6.3. Wchłanianie tłuszczów
Formowanie miceli w znacznej mierze zwiększa ilość wchłoniętego do krwi tłuszczu. Po przedostaniu się do komórek nabłonka jelitowego monoglicerydy i kwasy tłuszczowe (zawierające powyżej 12 atomów węgla) biorą udział w powstawaniu nowych triglicerydów, które następnie uwalniane są do limfy (95% tłuszczów zawierających długołańcuchowe kwasy tłuszczowe), a stąd do krwi w postaci chylomikronów.
Krótko- i średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe (np. te, które obecne są w maśle spożywczym; zawierające poniżej 10 atomów węgla) nie podlegają konwersji do triglicerydów i są wchłaniane bezpośrednio do krążenia (kapilary kosmków jelitowych).
1.6.4. Wchłanianie wody, elektrolitów i witamin
Woda
Woda wchłaniana jest transportem biernym w procesie osmozy. Proces ten może zachodzić dwukierunkowo – woda wchłania się ze światła przewodu pokarmowego do krwi i może być transportowana tym samym rodzajem transportu biernego w kierunku odwrotnym, tak aby zachować izoosmotyczność treści pokarmowej w stosunku do osocza.
Odwodnienie organizmu pociąga za sobą szereg reakcji obronnych. Dotyczy to m.in. zwiększonego wchłaniania sodu szczególnie w okrężnicy dzięki aktywności aldosteronu z kory nadnerczy (mechanizm podobny do działania aldosteronu w nerkach). Dzięki zwiększonemu wchłanianiu sodu więcej wody przedostaje się ze światła jelita do krwi, co pomaga utrzymać równowagę wodno-elektrolitową w warunkach odwodnienia.
Jony
Jony Ca2+, Mg2+, Fe2+ są aktywnie transportowane przez nabłonek górnego odcinka przewodu pokarmowego. Wchłanianie jonów Ca2+ jest kontrolowane przez aktywną postać witaminy D3: 1,25(OH)2D3 (1,25-dihydroksycholekalcyferol).
Wchłanianie Fe 2+ zachodzi w początkowej części jelita cienkiego (najlepiej w dwunastnicy).
W diecie żelazo występuje w formie niskoprzyswajalnej, czyli w formie Fe3+. Przekształcenie żelaza z 3+ stopnia utlenienia na 2+ w świetle przewodu pokarmowego jest kluczowe dla jego wchłaniania. Sprzyjają temu: tzw. czynnik mięsny (podroby, mięso), zakwaszenie środowiska (witamina C, czyli kwas askorbinowy) oraz tzw. Sauerkraut Factor (substancja w produktach fermentowanych, takich jak kiszonki, jogurty, kefiry). Na obniżenie wchłaniania żelaza wpływ mają duża podaż wapnia (np. w mleku) oraz długotrwałe ogrzewanie mięsa.
Sód
Dziennie jelita wchłaniają 25–35 g sodu, co stanowi ok. 14% całkowitej ilości tego pierwiastka w organizmie człowieka.
Sód z komórek nabłonka jelitowego przedostaje się do przestrzeni międzykomórkowych transportem aktywnym, który szybko obniża jego stężenie w nabłonku jelitowym do ok. 50 mEq/l. Ponieważ jego stężenie w treści pokarmowej jest duże (ok. 142 mEq/l), w ten sposób powstaje gradient stężeń między treścią pokarmową a światłem komórek nabłonka jelitowego, który sprzyja transportowi biernemu ze światła jelita do komórki nabłonkowej.
Transport sodu jest związany z transportem wody i chloru. Sód „ciągnie” za sobą wodę (osmoza) oraz ujemnie naładowane jony chlorkowe.
Wodorowęglany
Wchłanianie jonów wodorowęglanowych, które zostały wydzielone do jelita wraz z żółcią i sokiem trzustkowym, odbywa się w górnej części jelita cienkiego w mechanizmie podobnym do tego, który obserwuje się w cewkach nerkowych.
Podczas wchłaniania jonów sodowych do krwi jony wodorowe H+ wydzielane są do światła jelita, po czym łączą się z jonami wodorowęglanowymi (HCO3–). Powstały w wyniku tej reakcji kwas węglowy (H2CO3) dysocjuje do dwutlenku węgla i wody. Po wchłonięciu do krwi dwutlenek węgla zostaje wydalony przez układ oddechowy, a woda pozostaje w świetle jelita.
W jelicie grubym natomiast jony wodorowęglanowe mogą być wydzielane ponownie do jego światła w zamian za wchłaniane do krwi jony chlorkowe, co ma szczególne znaczenie dla alkalizacji środowiska bakterii rezydujących w świetle jelita grubego.
Witaminy
Wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K) zachodzi w mechanizmie podobnym do wchłaniania tłuszczów. W postaci miceli transportowane są one biernie do nabłonka jelitowego, skąd uwalniane są do limfy w postaci chylomikronów oraz lipoprotein o bardzo małej gęstości (very low density lipoproteins, VLDL).
Witaminy rozpuszczalne w wodzie (B, C, kwas foliowy) wchłaniane są w mechanizmie transportu biernego (dyfuzja) lub aktywnego.
Wchłanianie