Dla uniknięcia więc wszelkich nieporozumień zwracamy uwagę czytelnikom, że nr 46 (154) jest identyczny z nr 45 (153) i różni się od niego jedynie białą plamą na miejscu felietonu Zbyszewskiego. […] Dodajmy, że ani ostatniej, ani paru poprzednich konfiskat nie rozumiemy zupełnie, nie potrafimy więc ich ustrzec się na przyszłość” (
Konfiskata „Prosto z mostu”, „Pzm” 1937, nr 47, s. 1).
268
O pewnej otwartości cechującej „Prosto z mostu”, szczególnie w pierwszych kilkunastu miesiącach jego istnienia, świadczy opublikowanie obszernego tekstu Leona Kruczkowskiego (Bezdroża nacjonalizmu i socjalistyczne ideały, „Pzm” 1936, nr 5, s. 2), stanowiącego – w ujęciu samej redakcji – „frontowy atak na nacjonalizm” (Kruczkowski pisał między innymi, iż „nacjonalizm jest antyhumanistyczny i głęboko amoralny”). W kolejnym numerze zamieszczona została replika autorstwa Jana Korolca Narodowo i międzynarodowo (odpowiedź Leonowi Kruczkowskiemu), „Pzm” 1936, nr 6, s. 3.
269
A. Świętochowski, Przeciw naturze, „Pzm” 1935, nr 32, s. 1.
270
M. Urbanowski, „Prosto z mostu”, [w:] idem, Oczyszczenie: szkice o literaturze polskiej XX wieku, Kraków 2002, s. 82.
271
Artykuły krytycznoliterackie, publikowane na łamach „Prosto z mostu”, potraktować wypada jako swoiste powiadomienie czytelników o ideałach literatury pożądanej i antyideałach literatury odrzucanej, które uobecniły się w tym środowisku (ten sposób wykorzystywania tekstów krytycznych przez historyków literatury opisuje Janusz Sławiński, Krytyka literacka jako przedmiot badań historycznoliterackich, [w:] idem, Próby teoretycznoliterackie, Warszawa 1992, s. 128–129). Z wielu recenzji literackich zamieszczanych przez tygodnik Stanisława Piaseckiego wyczytać można – często formułowane bezpośrednio – życzenia, tęsknoty, aspiracje czy postulaty dotyczące upragnionego modelu twórczości artystycznej.
272
M. Urbanowski, Reprezentować, [w:] „Kartografowie dziwnych podróży”: wypisy z polskiej krytyki literackiej XX wieku, red. M. Wyka, Kraków 2004, s. 145–146.
273
M. Domagalska, Antysemityzm dla inteligencji? Kwestia żydowska w publicystyce Adolfa Nowaczyńskiego na łamach „Myśli Narodowej” (1921–1934) i „Prosto z mostu” (1935–1939) (na tle porównawczym), Warszawa 2004, s. 113. Ataki na młodych prozaików przypuszczano wówczas także z pozycji krytyki marksistowskiej (por. Ignacy Fik, Literatura choromaniaków, „Tygodnik Artystów” 1935, nr 15. Przedruk w: idem, Wybór pism krytycznych, oprac. A. Chruszczyński, Warszawa 1961, s. 126–135).
274
J. Andrzejewski, Młoda literatura oskarżona, „Pzm” 1935, nr 6, s. 4.
275
Idem, Samotne pokolenie, „Pzm” 1935, nr 7, s. 2. W ówczesnej działalności krytycznoliterackiej Andrzejewskiego perspektywa pokoleniowa była bardzo silnie eksponowana, niekiedy nawet silniej niż optyka nacjonalistyczna.
276
Idem, Jeśli jednak umrze…, „Pzm” 1936, nr 12, s. 1.
277
Idem, Młoda literatura oskarżona. Andrzejewski pisał o „przepaści, jaka dzieli koła młodzieży narodowej czy «Legion Młodych» i literaturę Choromańskiego, Rudnickiego albo Gombrowicza. Tam wyraźne dążenia do konstrukcyjnego, choć różnego ujęcia rzeczywistości polityczno-społecznej, tu zamęt, niepokój, atmosfera choroby. Dwa krańce” (ibidem).
278
Idem, Sekretna książka, „Pzm” 1936, nr 13, s. 2.
279
W. Gombrowicz, Atmosfera i kot. W odpowiedzi p. J. Andrzejewskiemu, „Pzm” 1935, nr 9, s. 4.
280
M. Urbanowski, O Stanisławie Piaseckim i jego krytyce literackiej, [w:] S. Piasecki, Prosto z mostu. Wybór publicystyki literackiej, oprac. M. Urbanowski, Kraków 2003, s. 34.
281
W. Gombrowicz, Dzieła, t. 8: Dziennik 1957–1961, Kraków 1986, s. 245.
282
S. Piasecki, Czarowanie gałązką w zębach, „Pzm” 1938, nr 7, s. 1. Ciekawe, że Gombrowicz nie zapamiętał właściwego brzmienia tytułu tego tekstu, stanowiącego wszak aluzję do jednej ze scen powieści. Według informacji umieszczonej na kartach Wspomnień polskich (op. cit., s. 138) artykuł Piaseckiego miał być zatytułowany Dłubanie wykałaczką w zębach.
283
S. Piasecki, Czarowanie gałązką w zębach. W artykule znajdziemy także zaskakującą tezę o wtórności Ferdydurke wobec twórczości Emila Zegadłowicza. Gombrowicz pisze bowiem właściwie o tym samym co autor Zmór, jego powieść składa się z „trzech bardzo sobie zwykłych historyjek, z których jedna jest dość banalnie antybelferską satyrą na szkołę, druga niezgorszą satyrą na tzw. postępową rodzinę (życie ułatwione), a trzecia najlepiej pomyślaną, i przeprowadzoną satyrą na ziemiaństwo, z której okazuje się, że Gombrowicz mógłby zostać kronikarzem obyczajowym tej sfery” (ibidem).
284
N. Wattie, Nation und Literatur, Bonn 1980. Cyt.: E. Prokop-Janiec, Literatura i nacjonalizm. Twórczość krytyczna Zygmunta Wasilewskiego, Kraków 2004, s. 196–197.
285
J. Andrzejewski, Młoda literatura oskarżona.
286
A. Łaszowski, Podwiozę go kawałek, „Pzm” 1937, nr 55, s. 7.
287
Idem, Literatura tendencyjna, „Pzm” 1938, nr 8, s. 7.
288
E. Orzeszkowa, O powieściach T. T. Jeża z rzutem oka na powieść w ogóle. Studium, [w:] Programy i dyskusje literackie okresu pozytywizmu, oprac. J. Kulczycka-Saloni, Wrocław 1985, s. 316.
289
A. Łaszowski, Literatura tendencyjna.
290
M. Urbanowski, Nacjonalistyczna krytyka literacka. Próba rekonstrukcji i opisu nurtu w II Rzeczypospolitej, Kraków 1997, s. 111. Por. także: J. Pietrkiewicz, Autentyzm i epika, „Pzm” 1936, nr 4, s. 5.
291
Środowiska młodonarodowe toczyły w tym okresie z sanacją spór dotyczący sposobu interpretowania i zakresu wykorzystywania tradycji romantycznej. Dla obozu sanacyjnego romantyczny dyskurs okazywał się przydatny w celach „państwowotwórczych”, nacjonaliści, odcinając się od skonwencjonalizowanych ujęć romantyzmu, poszukiwali w jego obrębie wzorców heroicznych (np. wzór Słowackiego jako poety-buntownika). Por. P. Kuciński, Ideologiczne funkcje metatekstów w poezji nacjonalistycznej lat 30. XX wieku wobec tradycji romantyzmu, [w:] Nacjonalizm polski do 1939 roku. Wizje kultury polskiej i europejskiej, red. K. Stępnik i M. Gabryś, Lublin 2011, s. 383–387.
292
P. Kuciński, Polityka historyczna i trauma (na przykładzie poezji politycznej lat trzydziestych), „Teksty Drugie” 2010, nr 6, s. 60. Z analizy przedstawionej w tym artykule zaczerpnąłem również wnioski dotyczące sposobu przejawiania się idei romantycznych w dyskursie młodonarodowym.
