Nowa Historia Meksyku. Erik Velasquez Garcia

na Półwyspie Iberyjskim (nazywano ich peninsulares), a drudzy już w Nowej Hiszpanii lub w różnych częściach Ameryki (tych określano mianem Kreoli). Jedni i drudzy brali zawsze pod uwagę ten aspekt mający zasadniczy wpływ na różnice prawne, które z czasem nabierały coraz większego znaczenia i się pogłębiały. Niekiedy jednak różnica między Hiszpanami z Półwyspu a Kreolami wynikała w mniejszym stopniu z pochodzenia, a bardziej z geograficznego umiejscowienia interesów oraz wzorców społeczno-kulturowych każdego z nich na jednym lub drugim brzegu Atlantyku. Najwyżsi rangą urzędnicy (wysyłani z Hiszpanii jedynie na pewien czas), większość władz kościelnych i ajenci zajmujący się handlem transatlantyckim mieli swoje zaplecze i powiązania na Półwyspie Iberyjskim; w tym sensie byli autentycznie związani z macierzą i to tacy jak oni w przyszłości będą pogardliwie określani jako gachupines. Ale inni Hiszpanie ułożyli sobie życie w Nowej Hiszpanii i nie próbowali (lub nie mogli) wracać na półwysep. Wielu miało już nigdy nie ujrzeć rodzinnych stron. W tej grupie znajdowali się pomniejsi urzędnicy rządowi lub kościelni, większość rolników i górników, różni rzemieślnicy, wreszcie – różne postacie życia codziennego, włącznie z najbardziej zhispanizowanymi Metysami (ladinos). Ich odrębność w stosunku do Hiszpanów iberyjskich stopniowo była coraz wyraźniejsza zarówno z uwagi na konflikt interesów i rywalizację, jak i pod kątem kulturowym.

      Aby zrozumieć tożsamość łączącą Kreoli mimo zróżnicowania społeczno-gospodarczego, trzeba wziąć pod uwagę środowisko, w jakim żyli. Niektóre charakterystyczne właśnie dla nich zwyczaje i niepisane prawa dotyczyły spraw doczesnych, jak sposób odżywiania się, a inne – kwestii religijnych, jak kult Matki Bożej Nieustającej Pomocy (Virgen de los Remedios), której sanktuarium w pobliżu miasta Meksyk otwarto ok. 1554–1555 r. Metysaż kulturowy pozostawił ślad nawet na tych, którzy zachowali europejskie rysy.

      Wśród ludności pochodzenia przedhiszpańskiego również istniały głębokie różnice, nie tylko jeśli chodzi o rasę i wspólną bazę kulturową, ale także pod względem językowym, tożsamości etnicznej i warunków socjoekonomicznych. Na dodatek indiańskie reakcje na zjawisko konkwisty też nie były jednomyślne. Procesy metysażu (lub odrzucenia zaistniałych realiów) miały tyle odmian, ile kontrastów istniało w świecie mezoamerykańskim.

      Wraz z założeniem miast hiszpańskich i pierwszymi oznakami hiszpańskiej ekspansji doszło do migracji poza indiańskie wspólnoty. Już wcześniej opuściło je wielu mężczyzn (z własnej lub przymuszonej woli), by towarzyszyć konkwistadorom w ich kampaniach, a wielu z nich musiało szukać szczęścia gdzie indziej. Innym istotnym magnesem było powstanie rynku pracy najpierw w miastach hiszpańskich i górnictwie, później w rolnictwie i innych branżach. Do tego należy dodać niektóre konsekwencje metysażu. Najważniejsze w tym wszystkim było to, że włączając się w proces migracyjny, płatnicy danin i dzierżawcy przestawali lub przynajmniej usiłowali przestać być tymi, kim byli dotąd, zwłaszcza jeśli stawali się siłą roboczą rezydującą w gospodarstwach właścicieli majątków (estancieros) czy u rolników hiszpańskich. To prawda, że opuszczenie wspólnoty wiązało się z kosztami społecznymi, ale przynosiło również profity. Najbardziej skłonne do skorzystania z tej okazji były osoby najsilniej zhispanizowane – czyli ladinos.

      Możliwe, że owa mobilność wynikała nie tylko z kwestii ekonomicznych, ale również z motywacji indywidualnych, podważających wspólnotowe wartości indiańskich gmin. Właśnie przez ten jakże wolnościowy charakter ruchy te nie były szacowane liczbowo i w związku z tym nie znamy skali tego zjawiska, ale można przypuszczać, sądząc ze skarg poborców podatkowych na „zbiegłych Indian”, że utrudniało to wyegzekwowanie oszacowanych kwot danin. Wielu było takich, którzy z hiszpańskiej perspektywy mogli uchodzić za włóczęgów. Kwestia zachowania przez nich cech kulturowych – zwłaszcza języka – zależała od wielu okoliczności. To, czy nadal byli uważani za Indian, wiązało się ze stopniem, w jakim odcięli się od swoich wspólnotowych zobowiązań. Socjoekonomiczny świat indiańskich gmin przełamał dotychczasowe bariery, a z tego wynikły sytuacje wcześniej absolutnie niewyobrażalne.

      Obecność Metysów przyczyniła się do zmodyfikowania przekroju społecznego wspólnot indiańskich. Jednak te niekoniecznie miały ich odrzucać bądź stygmatyzować, gdyż pojęcie rasy – o ile istniało – nie mogło mieć tego samego znaczenia co u Europejczyków. Jedynie w stosunku do ludności czarnej i mulackiej mogło istnieć jawne odrzucenie, ale to raczej z przyczyn kulturowych niż rasowych. Natomiast asymilacja Metysów w indiańskich gminach mogła być całkowita i obejmowała włączenie ich w system powinności i zobowiązań wspólnotowych – chociaż byli także Metysi, którzy starali się wykorzystać swoją sytuację i szersze koneksje, grając na podziały i wywołując kryzys społeczny.

      Ze względu na ograniczony zasób informacji niewiele można powiedzieć o ludności pochodzenia afrykańskiego w Nowej Hiszpanii w XVI w. poza tym, że nawet w tej grupie, którą łączyło piętno niewolnictwa, wyraźne były różnice związane z pochodzeniem i dalszymi losami. Czym innym był los niewolnika na plantacji trzciny cukrowej, a czym innym w eleganckim domu w mieście, podobnie jak odmienne możliwości rysowały się przed niedawno przybyłymi oraz przed tymi, którzy w pewien sposób mogli się czuć jak u siebie. Niebawem poza Mulatami miała pojawić się też pewna liczba wyzwoleńców oraz zbiegłych niewolników, którzy potrzebując schronienia i kompanii, zakładali swoje osady (tzw. palenques