“Dis nie wat ek sê nie, Lida. Ja, my loopbaan is ook in die gedrang. Maar wat ons doen, is eenvoudig verkeerd. Ek wil dit nie op my hande hê nie. Vandag was ’n fout, ’n ongeluk. Ek was verkeerd, ek moes net geloop het …”
“Jy’t dit ook gevoel, Jos. Moenie stry nie.”
Hy gaan nie, probeer liewer die gesprek in ’n ander rigting stuur.
“Wat’s fout, Lida? Met julle? Ek kon sien dinge is nie lekker by die dinee nie.”
Sy antwoord nie, maar haar lyftaal beaam wat hy by die dinee opgetel het. ’n Mynveld van hartseer wat hy nie wil deurkruis nie.
“Dis nie ’n huwelik nie, Jos.” Hy bly stil, hoop sy praat. Maar sy bly net staan, kop omlaag en arms om haar bors gevou, en hy sien die hoop uit haar wegvloei.
“Ek waai môre op ’n ops.”
Dan eers kyk sy op, kyk hom gelate aan. Haar oë verraai hoe sy opnuut oor ’n onseker toekoms moet dink.
“Hoe lank?”
“Jy weet hoe dit werk.”
Sy knik. Wys met haar kop na die deur.
“Gaan. Jy moet seker gaan pak.”
“Lida …” Jos reik na haar.
“Los my eerder. Gaan.” Haar stem is sag en sy ontwyk sy oë, Jos se hand magteloos in die lug tussen hulle.
“Ek sal jou kontak. As ek kan,” is al wat hy lamlendig kan bied.
Sy staar na die vloer tussen hulle en Jos draai om en stap weg. Hy trek die deur agter hom toe.
Buite laat die koue suidooster hom sy sweetpakbaadjie tot by sy ken toerits voor hy deur die melkhout straat toe beur. Hy stap, oë op die grond voor hom, tegelyk verlig en selfveragtend oor wat hy toegelaat het om te gebeur.
In die dowwe lig van straatlampe begin hy terug basis toe draf, teen die raserige suidooster in, sien nie die motor wat oorkant die pad geparkeer is nie.
Nog minder die twee mans wat wag tot hy buite sig is voor hulle uitklim.
10
Nasionale Intelligensie,
Concillium-gebou, Pretoria
1 Desember 1987
Kolonel Beetge se hand huiwer bo die skryfblok. Hy sukkel met die toespraak vir die minister. Stoei om die woorde te vind wat tot die troepe se emosies sal spreek, eerder as dié van intellektuele.
Menere, sterk en doelgerigte verset is ons enigste wapen teen die totale oorheersing wat ons in die gesig staar. Kommunisme se ware betekenis, menere, is doelbewuste inmenging en ’n drakoniese beheer oor elke faset van ons lewens, van godsdiens tot die grond waarvoor ons so hard geveg het, wat ons elkeen se verblyfreg waarborg.
Nee, dis hopeloos te akademies.
En dit begin met die wegneem van jou besitreg, van jou grond. Want die mees ontstellende aspek van die kommunistiese stelsel, menere, is die wegneem van jou eiendomsreg.
Ja, dis al beter. Maar nog nie sterk genoeg nie. Dit moet spreek tot iets wat elke liewe mens in die land verstaan en diep raak. Want hulle is besig om die stryd te verloor. Die land se uurglas loop uit, die opsies beperk tot kragdadige verset teen ’n totale aanslag.
Stel jou ’n wêreld voor waarin die staat alles besit. Van jou grond tot die ure waarmee jy jou brood verdien. Van jou reg om te bly waar jy wil, tot wie jy aanbid. Selfs jou reg tot keuse. Ja, selfs die vermoë om self te kan besluit.
Dit, menere, is kommunisme, en die bedreiging dring deur tot die diepste wese van ons nasie, van ons boere – ons liefde vir die grond, ons geestelike verbintenis met daardie grond, ons behoefte en begeerte om ons kop te kan laat rus op ’n plek wat ons verdien, wat ons ons eie kan noem. Kommunisme, menere, verwyder hierdie konsep van verdienste geheel en al. Vir ewig.
Nee, daar verval hy nou weer in die akademiese.
Dit verwoes private besit in al sy vorms – van grond tot onderneming, tot die vermoë om te arbei. En hulle noem dit nasionalisering. Alles behoort aan die staat, alles waarvoor ons deur generasies ons bloed verspil het.
Beetge sit terug, sy gedagtes skielik ver weg van die toespraak. Hy weet lankal sy regering is uitoorlê. Die kommunistiese propagandamasjien het stelselmatig die gety van wêreldopinie teen die land geswaai deur saam te span met die swart nasionaliste, as kampioene vir hul ideale van geregtigheid en demokrasie. Daardeur die land slim geïsoleer deur die beleid van apartheid as wig tussen Suid-Afrika en openlike Westerse hulp in te slaan. Dit was ’n KGB-meesterskuif, moet hy toegee.
Daarom, menere, moenie jou laat verwar deur hul propaganda nie. Ons stryd hier is nie ’n stryd tussen wit en swart nie. Dit is en bly ’n stryd tussen Christelike orde en Marxistiese wanorde, teen die opsetlike leuen wat ons vyand die Weste voer om opinie teen ons te swaai.
Dis ’n stryd wat daagliks ons kragdadigheid toets, en een wat ons danksy jul toegewydheid tot nou kon slaag. Nog nooit het die Russiese Beer so sleg pak gekry nie, menere, nog nooit het hy sulke enorme verliese op elke front van Angola tot Zimbabwe en Mosambiek gely soos nou nie. Laat ons nie nou stop nie. Staan vas. Ons vyand is op die agtervoet, danksy jou. Jou land dank jou vir daardie opoffering.
Beetge sit terug, rol sy pen rusteloos tussen sy vingers terwyl hy na niks staar. Hy voel dit nog nie. Daardie emosionele oproep wat nodig is. Miskien omdat dit net woorde is.
Nee, minister, doen jý maar die praatwerk.
11
Waterkloof-lugmagbasis
3 Desember 1987
Jos is styf en moeg na die ongemaklike vroegdagreis met die flossie van Ysterplaat na Waterkloof. Hy het amper nie ’n oog toegemaak tydens die lang vlug nie. Die Hercules C-130 se sitplekke, ’n stel gevlegte nylonbande, is sleg ongemaklik. G’n mens kan daarin slaap nie.
Sy gemoed is boonop somber. Hy is steeds omgekrap oor gisteraand se ongemaklike afskeid, teleurgesteld in homself omdat hy die gemors sien kom maar dit nie betyds gesystap het nie.
Dit was die onvermydelike gevolg van die week se tergende opbou, van die sonderlinge verbintenis met iemand wat diep in sy siel kon sien, het hy homself probeer troos. Maar ten koste van wat?
Uiteindelik moes hy erken hy het aangejaag. En gevaarlik ook.
Nou, in die ontvangssaal by Waterkloof, kan selfs die prikkeling van die onbekende voor hom nie sy gemoed lig nie. Dis waarskynlik hoekom hy aanvanklik die lang man in die swart pak miskyk. In die middel van die saal, op ’n bank. Lank en skraal, baie donker gelaat, sy oë deurdringend blou agter ’n swartraambril. Hy kyk Jos stip aan en staan stadig op.
Dit moet sy kontak wees. Hy stap nader.
“Môre. Ek’s sersant Jos Fourie. Is jy …?”
Die man ontsenu hom, sy oë onleesbare poele. Dit en die stilte wat soos ’n mantel om hom hang. Hy hou Jos se blik ’n paar oomblikke voor hy reageer.
“Beetge.” Hy steek sy hand uit. Die greep is koud, ferm. “Kom.” Hy begin stap na die uitgang.
Jos volg hom tot by ’n beige Mercedes in die parkeerarea. Jos sit sy rugsak op die agterste sitplek en klim in. Hy brand om te vra waarheen hulle op pad is, maar iets aan die man se houding laat hom stilbly.
Dis sy eerste ervaring van die intelligensiewêreld. Dit voel of hy getoets word. En hy gaan wragtig nie soos ’n kletskous oorkom nie. Nee, as die man wil swyg, speel hy saam.
Beetge trek uit by die parkeerarea en draai wes. Die bordjies wys Lyttelton, toe noord langs die Groenkloof-reservaat. Dan weer wes. 1 Militêre Hospitaal se aanwysers doem op en Beetge draai af. Jos frons.
Beetge