“Het hy gesê wanneer hy hierheen kom?”
Motshoare skud sy kop. “Hy’s die kgosi en Oubaas die man wat die pad deur sy land soek.”
“En hoe waai die wind in Khamaland?”
“Die wind hy’s warm en hy’s koud. Lekker warm, want kgosi Khama hy’s nou alleen baas. Sy pa en jakkalsbroer is weggejaag tot in die land van die Bakwena. Maar die wind hy waai yskoud oor die baie Boere hier wat jag in kgosi Khama se land.”
Jan stuur vir Motshoare weg toe ’n ruiter die kampplek nader. “Nie ’n woord oor die besoek aan Khama nie,” waarsku hy vir Piet terwyl die ruiter nog ’n ent weg is. “Dit kan een van Erasmus se mense wees wat wil kom vis.”
“Gmf, dis g’n verspieder nie,” snork Betta. “Dis Thys de Beer wat met die laaste nagmaal soos ’n by om Elisabet gedraai het. Elisabet, gaan help vir Janetta met Piet se wasgoed.”
“Waar ry jy so vroeg rond, Thys?” vra Jan sonder om te groet.
“Dag, oom Jan. Dag, tant Betta. Dag, Piet,” groet Thys terwyl sy oë oor die kampplek dwaal. “Ek kom sê van die verkiesing wat môre gehou word. By oom Daniël se laer.”
“Wie mag stem?” vra Jan effens vriendeliker.
“Al die gesinshoofde, Oom.”
Jan trek sy oë skrefies, terwyl hy aan sy pypsteel kou. “En hoeveel gesinshoofde is daar in Erasmus se laer?”
“Gits, oom Jan, ek weet sowaar nie. Ons staan anderkant Rooibokkraal. Oom Gert du Preez is ons voorman. Maar nou moet ek spore maak, want ek moet elke wa nary, het oom Louw gesê.”
“Sit eers, jou keel is seker al droog gepraat,” nooi Jan oorvriendelik en roep: “Elisabet, bring vir ons koffie!” voor hy weer vis: “Hoeveel gesinne is julle bymekaar?”
“Tien, Oom.”
Elisabet se wange is vlamrooi toe sy die koffiebeker vir Thys aangee. “Elisabet kan saam met jou stap na die ander stanings, dan kry jou perd ’n ruskansie,” bied Jan aan.
Betta wil vuur spoeg en weet dat die woede in haar stem deurslaan toe sy roep: “Bêrend! Kom stap saam met Elisabet en Thys.” Sy wag tot hulle buite hoorafstand is voor sy lostrek: “Hoe kan jy jou dogter uitveil aan ’n man ter wille van ’n paar stemme?”
“Wil jy trek onder daardie laventelhaan Erasmus as kommandant?”
“Natuurlik nie, maar …”
“Nou ja, ek ook nie.”
Die hele môre hou Betta die pad angstig dop. Sy vrees dat Erasmus se mense die oorhand gaan hê en dat Jan alleen die wildernis sal wil invaar. Wat anders kon hy nou die dag bedoel het met “alleen, as dit moet”?
Die son sit al op middag voor sy die perdewa gewaar. Piet staan regop op die wa en waai sy hoed uitbundig.
“En daar stem tot Erasmus se manne vir my as kommandant,” spog Jan selfvoldaan. “Louw is veldkornet en Erasmus moes vir lief neem om landdros te wees.”
Betta vee trane van verligting uit haar oë. Onder Jan se leierskap is hulle veilig, daaraan twyfel sy vir geen oomblik nie. “Ek was bekommerd toe julle so lank wegbly,” maak sy verskoning toe Jan vraend na haar kyk.
“As kommandant moes ek dringend vir Louw opdrag gee om die mense weg van die rivier te skuif en te sorg dat die vee aan die Marico suip sodat drinkwater in die Krokodilrivier nie bemors word nie, anders gaan daar nog bloedmaag ook uitbreek. Twee van Louw se mense is vroeër vanjaar aan koors dood. Hoekom mense teenaan ’n rivier staan waar koorsbome groei, gaan my verstand te bowe.”
“Is die dooies van iemand wat ons ken?” vra Betta ontsteld.
“Louw het nie gesê wie dit was nie. Ek moet dadelik na Khama gaan om deurgang te vra. Louw praat te bont. Ek vertrou nie sy storie dat hy toestemming by Khama gekry het nie. Ek hoop en bid Motshoare het Khama se ontevredenheid teenoor ons oordryf en dat hy bloot aanstoot geneem het omdat ek hom gevra het om hierheen te kom. Ek het ’n groot fout gemaak deur nie self na Khama te gaan nie. Ek hoop twee leeuvelle gaan sy hart versag.”
Sonder dat Jan iets hoef te sê, weet Betta toe hy vyf dae later tuiskom dat sy sending misluk het. Sy bak dadelik askoek en smeer die vyekonfyt dik, maar dit lyk nie eens of Jan proe wat hy eet nie.
Die volgende oggend hou sy liewer haar mond toe hy sy veldklere aantrek en terloops sê: “Ek moet gaan kyk hoe dit by die beestrop lyk voor ek met Louw gaan gesels. Ons het groter moeilikheid as wat ek gedink het.”
“Ek gaan saam om vir Truia dankie te sê,” besluit Betta. “Sy het ’n karmenaadjie gestuur terwyl jy weg was. Die jaggeselskap het ’n paar koedoes platgetrek anderkant die Ngotwane.”
Jan se oë blits. “Verdomp, dan lieg Khama nie, hulle jag wragtig in sy gebied. Dit sal dadelik moet end kry.”
“Bedaar tog net eers, my man. Dis môre se probleme.” Betta is verlig toe hy wel koers kies na die beestrop toe.
Jan is broeiend stil toe hulle die volgende oggend die pad vat.
Betta skrik toe hulle naby die samevloeiing van die riviere kom en hy kliphard vloek: “Bliksem!” Hy beduie na die Erasmus-laer in die kom tussen die Marico- en Krokodilrivier. “Louw sal moet verduidelik hoekom my bevele nie uitgevoer is nie.”
Betta is verbaas dat ook Louw-hulle se waens in ’n laer getrek is, met ’n doringtakheining reg rondom. “Jy’t dan gesê dis veilig hier.”
“Natuurlik is dit veilig. Hulle is almal familie en seker gewoond daaraan om so saam te koek.”
Louw wat by die wa sit en pyp rook, kom nader om Betta van die waentjie af te help. “Truia is in die kombuis,” wys hy na ’n rietskerm tussen die wa en die doringheining. “Môre, Jan, eerder laat as nooit, nè. Ek en Daniël het gewonder wanneer jy verslag gaan kom doen. Jy’t mos al gister teruggekom.”
Betta kyk verbaas van Louw na Jan. Sy is nie gewoond dat Louw op hierdie toon met Jan praat nie. Jan se nekare bult en sy vra haastig: “Jan, gee die meelslopie met Truia se goedjies aan.”
Maar Jan bly gluur vir Louw sonder om te reageer: “Ek wil by jou weet wat waarheid is en wat leuens voor ek verslag kan doen. Khama sê jy’t in Desember tot by Kloutsi getrek en voorheen ook noord met die Limpopo op.”
“Nou wat is fout daarmee? By Kloutsi het ons agtergekom jy het nie gelieg oor die versengende hitte nie en omgedraai. Kort ná jy weg is, was hier ’n jagter wat al tot anderkant die Zambezi gejag het. Toe besluit ons om liewer soontoe te trek. Maar dit het te veel gesukkel met die waens so sonder pad in die digte bosse. Toe draai ons maar om.”
“Maar Louw, ons het akkoord gehad dat jy hier by die Krokodil sal wag tot ek terugkom om julle deur te vat.”
“Jy het te lank weggebly.”
“Hoekom staan Erasmus se waens steeds in die kom?”
“Daniël sê jy is nou kommandant, maar hy bly die voorman van sy eie trek en laat hom van niemand voorsê nie.”
“En sy mense se gesondheid?”
“Dis seker hulle saak.”
Jan haak die leisels van die mannetjie los: “Klim, laat ons ry, Betta. Miskien kan ek verstand in die man se kop praat en hom oortuig om liewer huis toe te gaan. Met sy blink skoene en wit hemde lyk hy altevol na ’n dorpsjapie wat sy broek gaan bevuil as ’n leeu naby hom brul.”
“Nie voor ek Truia se goed in haar hande afgegee het nie,” skop Betta vas en hou haar hand uit vir die slopie. Sy struikel amper oor die baba wat in die sand sit en speel toe sy die kookskerm ingaan.
Truia swaai om en Betta skrik haar asem weg, want onder die kappie is Truia se gesig met lappe bedek sodat net haar oë, neus en mond uitsteek.
“Het jy sleg tandpyn, Truia?”