Daardie nag blaf die brandwagbobbejaan kort-kort in die kloof.
“Wat gaan aan met die bobbejane, Pa?” wil Lammert die oggend weet terwyl hy die vuur aan die gang kry vir koffiewater.
“Miskien ’n tier wat bergaf gekom het. Of boetie-goed wat wil kom kuier en laaglê tot dit veilig op die werf is.”
“Kan ek gaan kyk?” Lammert soek al heeloggend ’n verskoning om Aalwyn te gaan waarsku. As Aalwyn hom in oompie Ben vasloop, raas hy weer.
“Nee, ek het jou by die kraal nodig. Ons leer vandag osse. Ouma moet maar sien kom klaar.”
Lammert gee ’n paar bokspringe en roep soos sy pa: “Hoi daar!” en dan weer in ’n singstem: “Hoi-hoi, hoi-hoi.” So leer hy die osse met sy stem wanneer om te stop en wanneer om nader te kom om ingespan te word.
“Ek gaan keer solank die osse aan,” sê sy pa. “Gee vir Adam en Sussie kos en kom kraal toe.”
Net voor die son sy kop agter die kranse uitsteek, nael Lammert eers kliphuis toe om Aalwyn te waarsku. Hy steek vas toe hy baas Hans op die stoep sien sit met ’n beker koffie in die hand. O gonna, vandag is hy in die moeilikheid.
Skielik skree iemand asof hy vermoor word in die veld agter die kliphuis. Baas Hans spring met sy beker koffie van die stoep af en gooi dit so in die hardloop weg. Lammert haal uit om by te hou.
Dis oompie Ben. Die bondeltjie kosgoed wat hy vir Bennie moes neem, vasgeklem in sy hand. “Jirretjie, my baas, ag Jirretjie tog, hulle’t my kind doodgemaak.” Hy sak op sy knieë neer en sy lyf ruk.
“Wat? Verdomp, Ben, praat dat ek hoor.”
“Die Bossiesmans. Gifpyl in die rug.”
“Vervloekte moordenaars. Ek dog ons het hulle vergete al uitgeroei.” Baas Hans steek sy hand uit om oompie Ben op te help. “Vandag skiet ek die laaste ene vrek.”
“Nee! Sny keelaf soos die skaap wat hulle opgevreet het,” roep oompie Ben om wraak.
“Hoeveel skaap is weg?”
“Wolle en die bloed wys net een.”
“Waar draai Voorslag? Lammert, loop roep jou pa! Ons moet die spoor vat.”
Lammert ken die stemtoon en lê rieme neer kraal toe. “Pa! Pa, moet kom! Baas wil loop Bossiesmans jag. Hulle’t vir Bennie gepyl.” Eers toe dring die besef tot hom deur: Bennie is dood. Sy bene begin bewe soos die riete by die swemgat as die wind waai.
“Daar’s nie nou tyd om te grens nie,” sê sy pa, “die baas wag.”
Die son sit al op middag voor sy pa-hulle terugkom. Lammert hardloop om die perd koud te lei. Sy pa dra ’n kind soos ’n weggooi-skaaplam op sy rug. Die kind se mond is met sy pa se hemp toegebind.
“Die vuilgoed het weggekom,” sê sy pa terwyl hy die spartelende kind na die akkerboom voor die huis dra. “Hulle is Jan Dissel se vlei in, toe kry ek wragtig nie weer die spoor nie. Dié een het uitgepeul toe baas Hans ’n paar skote in die biesies skiet.”
“Lammert, bring vir my ’n riem,” brul baas Hans, waarop Lammert die perd se toom vir Aalwyn gee en waenhuis toe hardloop om ’n riem te kry.
Die riem word om die kind se nek geknoop en die ander punt om die akkerboom. Hy skree erger as ’n bobbejaantjie wat deur ’n tier weggedra word toe baas Hans die hemp afhaal nadat hy sy hande en voete losgemaak het. Sy gesig is die ene snot en trane. Behalwe ’n stringetjie krale om sy arm en ’n stertriem, is hy poedelkaal.
“Agge nee, Hans, wat gaan nou hier aan?” raas nôi Elsie toe sy op die stoep uitkom, haar oë rooi asof sy gehuil het.
“Vannag lê ek die Bossiesmans hier op die stoep voor en skiet die laaste ene vrek as hulle hom probeer losmaak!”
“Maar, Hans, jy kan tog nie. Dis net ’n kind.”
“Loop sê dit vir Ben wat nou staan en graf grawe vir sý kind en vir Voorslag wie se hand flenters gebyt is. Die goed is diere en moet uitgegroei word.”
Nôi Elsie gooi hande in die lug. “Dit sal nie vir Bennie terugbring nie. Die arme, arme Dina.”
Lammert en Aalwyn moet die Bossiesmannetjie oppas. Later raak die kind aan die slaap en Aalwyn verdwyn om die huis se hoek. Glo om te gaan pie. Dis die langste pie waarvan Lammert nog gehoor het, want Aalwyn kom nie weer terug nie. Lammert weet goed hy is die een wat gaan riemspring as die Bossiesmannetjie sou wegkom, daarom gaan sit hy in die skadu van die boom net buite bereik van die skerp tandjies. Die kind lyk baie na sy eie boetie, Adam. Hoe kan die baas dan dink hy’s ’n dier?
Die volgende oggend sit die kind nog onder die boom. Lammert sien sy pa uit die veld gehardloop kom asof ’n tier hom jaag. ’n Onaardse gebulk het hom na die drie osse gelei wat met rollende oë tevergeefs probeer opstaan het, want hulle hakskeensenings is afgesny.
“Vuilgoed! Verdomde swerkaters! Nou’s dit oorlog!” skel baas Hans en blaf bevele uit: “Ben! Vat die perd en loop haal die veldwagmeester. En jy maak nie weer praatjies by Jandisselsvlei nie. Voorslag, sny die osse keelaf en soek dan die spoor. Lammert, jy gaan saam om die perd op te pas as ek te voet moet verder. Aalwyn, jy pas die Bossiesmannetjie op.”
Die spoor loop reguit berg toe. By die ingang tot die kloof raak die bosse te ruig en baas Hans gly van sy perd af. “Is jy seker hulle is hier in, Voorslag?”
Voorslag knik. “Ja, baas Hans, hulle’t nie spoor probeer wegsteek nie. Kyk hoe’s die bossies platgetrap. Hulle wag vir ons by die grot.”
Die verwysing na die grot laat Lammert wonder of die swart slaaf darem weggekom het.
“Lammert!”
Lammert skrik hom uit sy gedagtes uit. Die klap van baas Hans se rysweep en sy stem is gelyktydig. “Watse slapery is dit met jou? Vat die perd!” Lammert byt op sy tande om nie te huil nie en gryp die toom. Sy pa kyk doer anderkant, asof hy nie die hou gesien het nie.
“Die Bossiesmans dink seker ons is onnosel genoeg om oop en bloot spruitlangs te loop reg in hulle pyle in. Ons het tyd vir so twee stoppe,” besluit baas Hans en haal sy pyp uit sy sak. “Daarna gaan ons aan die regterkant tussen die bosse deur tot naby die grot. Lammert, as die veldwagmeester opdaag, moet julle spruitlangs kom en lawaai maak om die aandag af te trek sodat ons op die Bossiesmans kan losbrand.”
Lammert knik sy kop oordrewe om te bevestig dat hy verstaan, maar waag nie om iets te sê nie, ingeval baas Hans hom weer vererg en na sy rysweep gryp.
“Ek’t nie tyd om te mors nie,” raak baas Hans haastig toe hy sy eerste stopsel twak opgerook het. Hy klop sy pyp teen ’n klip uit, trek die twee gewere uit die geweerskoene en gee een saam met die kruithouer vir Voorslag. “Vandag sal jy jou laai moet ken. Nie een mag lewendig wegkom nie.”
Spoedig sluk die bosse hulle in, maar aan die blafgeluide van die dassies wanneer hulle verskrik van ’n warm lêplek op die rotse padgee, weet Lammert waar sy pa-hulle is. Die Bossiesmans sal dit mos ook hoor. Wat as hulle besluit om nou aan die linkerkant uit die kloof pad te gee en hulle skiet hom en die perd net hier dood? Hy rem aan die toom om die perd agter ’n perdekopbos in te kry. Gelukkig is die perd bruinerig en sal goed saamsmelt met die bosse wat nog rooi in blom is, maar lankal die wintergroen afgeskud het. Hy gaan sit en wag met die toom in sy hande. Dis warm, die vlieë en muggies pla en die hou oor sy blaaie brand nog.
Die mat droë blare onder die bos laat hom wonder. Sal hy soos die Bossiesmans ’n vuurtjie aan die brand kry met stokkies en blare? Hy knoop die toom aan die bos vas, trek twee stokke se bas af om hulle glad te kry en rol hulle dan tussen sy hande in die droë blare.
“Watse speletjie is dit, Lammert?” praat Aalwyn by hom.
“Hiert! Wat soek jy hier? Jy moet mos die Bossiesmannetjie oppas.”
“My ma het gesê sy sal hom dophou. Ek moet kom sê die veldwagmeester kan nie kom nie. Sy kommando