BUYS. Willem Anker

oor my regterskouer en die twee geweers oor my linker en buk nie laag genoeg om by die hut in te gaan nie. Ek vloek en sy lag uit haar pragtige maag. Die aand sit ek en sy by ’n vuur voor die hut en die volk wat van die land af kom groet vriendelik en hou verby. Teen die einde van die week saal ek op en gaan jag olifante en vind nie een nie en kom terug huis toe.

      Dit is nog herfs, maar kyk, ek oorwinter. Ek slaap tot smiddae, loop dan toegedraai in ’n vel op en af in die huis, gaan lê weer. As ek ver genoeg gaan, tot daar aan die einde van slaap se doolhof, vind ek stilte. Die huis is groter as enige waarin ek al vantevore gebly het, maar hoe langer hierdie winterslaap duur, hoe meer krimp die huis om my. Asof die fluitriet op die dak en die klei aan die mure om my toegepak word soos ’n nes en dan, weke later, asof die mure taai en sag word en soos die vlies van ’n papie om my toevou.

      My mense leer gou om my alleen te los. Meestal hoor ek hulle nie en as hulle tot my deurdring, brul ek op hulle voor ek my weer toespin. Ek krul my op in die karosse en dekens wat ek in die hoek van die kamer gegooi het. Maria slaap op die bed. Sy sê my gesteun hou haar wakker. Sy sê ek is welkom om by my Kaffermeid te gaan lê. Ek bly lê in die hoek.

      Ek konsentreer daarop om so stil moontlik te bly, elke beweging word oorweeg voor dit uitgevoer word. Ek ken die siel van elke spier. Teen laatmiddag op ’n dag waarvan ek die naam nie weet nie lê en staar ek na ’n slak wat oor die vloer sleep. Ek kyk na die woede waarmee die slak uit sy dop kruip. Kyk net die horings wat stadig uitvou.

      Die kinders gons om Maria soos brommers en vra na hul vader.

      Hy lê en wag, hoor ek haar sê.

      Waarvoor? vra hulle.

      Sy stuur hulle uit. Sy is ’n moeder, sy weet van terugtrek in skulpe, die voorbereiding van ’n uitweg. Haar mond trek as die kind in haar skop. Dink jy dat wanneer sy so staan en kyk na haar Coenraad op die grond onder sy huide, dink jy sy sien my en dink aan slange in hul gate? Of dink jy sy onthou hoe haar vader in hul hut by die Senekals elke nag op en af marsjeer het?

      Laatmiddae verdwyn ek. Dan gaan ek see toe. Op die vlakte waai die wind sonder ophou. Jy kan nie die see hoor van die huis af nie, maar dit is nie ver nie. Ek hou die skulp vas en draai dit om en vat daaraan, versigtig om dit nie te breek nie. Ek lek daaraan. Terwyl ek daarna kyk en dit vashou, maak die skulp se vorm vir my volkome sin, en sodra ek terug onder die hoop huide weer daaraan dink, word dit heeltemal onverstaanbaar.

      Hoe kon ek daardie skemermiddag geweet het dat die skulpdier sy eie huis uitskei? Wie sou my tog vertel het dat die boumateriaal deur die dier syfer, hoe hy sy wonderlike bedekking distilleer soos nodig? Ek druk die skulp teen my oog en sien donkerte; ek druk die skulp teen my oor en hoor die see. Ek kon dit toe nie verwoord nie, kan steeds nie, maar wat ek gesien het, was iets van ’n eindelose vorming en vervorming sonder ophou.

      Terug op die plaas verwoord ek wel twee dinge aan twee mense. Die eerste is Windvogel, aan wie ek sê: Tel jou seëninge, vriend. Jy bly alleen. Die tweede is Nombini, aan wie ek, toe ek seker is sy slaap, fluister: In ’n skulp het jy nie ’n deur of ’n hek nodig nie, almal is te bang om binne te kom.

      Ek skuld ses jaar en vyf maande se rekognisiegeld op Brandwacht, een jaar en elf maande op De Driefonteinen en een jaar en vyf maande op Boschfontein: ’n totaal van tweehonderd-vier-en-twintig riksdaalders. Die Kaffers stroom oor die grens en moor Kristene. Die Kristene blameer my oor ek moeilikheid soek met die Kaffers en sukkel met hul meide en dan boonop ook wapens na hulle smokkel. Hoekom gewere smokkel na die Heidene wat my besteel en vir wie ek besteel? Om bondgenote te maak aan weerskante van die grens? Om nie al my eiers in een Kristenmandjie te smyt nie? Om bloot die spel interessanter te maak? Inderdaad. Onder meer.

      Boere begin hul grensplase verlaat en trek wes, terug na die beskawing. Niemand glo my toe ek klagtes lê teen die Kaffers wat my beeste steel nie, want wie kan so ’n volslae verdorwe wese vertrou? Geen Kristen se vrou maak vir my die deur oop nie, geen Kristen doen aan op my plaas nie. My eie familie ken my nie meer nie. Die landdrost en sy amptenare pla my nie oor my skuld nie, solank ek uit hulle pad bly en my bek hou en krepeer op my godverlate stuk sandgrond wat deur die Zondagsrivier oor eeue der eeue heen die see in gespoel word.

      Die droogte keer terug, en die sprinkane en die trekbokke vreet en vertrap alles wat oorbly, en die Kristene wat nog nie wes getrek het nie, trek nou wes.

      Op 21 Januarie 1793 kap die Franse hulle koning se kop af en op 13 Julie word Marat in sy bad vermoor deur ’n vrou met ’n kombuismes en later in hierdie jaar kom vat Langa, wie se vrou nou by my bly, al my vee en brand my plase af en my huis en alles daarin en los my dwalend in armoede.