StamAbel het tussen die varings, paddaslym en riete afgesaal nadat hulle die perde teen die steil kranse moes uitsleep. Terwyl die perde ’n entjie van hom af blinkpens gesuip staan, die agterryer onder die wind ’n dampie slaan en die hans-Boesman wakker soos ’n meerkat die kranse bekyk, het StamAbel oor die vallei uitgekyk en besluit om ’n grondbrief van die naaste landdros aan te vra. Daar in Toorberg se lies het StamAbel kamp gemaak en sy plaas beplan.
’n Goeie drie dae het hy in alle windrigtings verken, die grond bekyk, die water se loop gevolg, in die vleie gedwaal en die ganse bekruip, die wildehoenders voor hom uit die gras sien opvlie en ver op die kim die troppe bok en volstruis gewaar. Op die derde dag het hy skote op ’n troppie Boesmans wat hy in ’n holkrans teen die hange teëgekom het waar hulle heuning aan die uithaal was, gelos. Die klompie het laat spaander terwyl HansBoesman stil langs StamAbel se perd gehurk het en StamAbel het later lank in die holkrans rondgekruip en die Boesmantekeninge teen die wande bekyk.
Bedags het die bobbejaantroppe teen die berg geblaf en snags kon hulle rooijakkalse en tiere hoor roep agter die vure wat hulle om die kampplek gepak het.
In daardie dae, het Kaatjie Danster haar kleinkinders vertel terwyl Shala stug geluister het, het julle Grootoupa StamAbel die grond liefgekry en omdat hy die wonder van dié nuwe wêreld met sy Oog, vleie en gras nie heeltemal begryp het nie, het hy die berg Toorberg genoem en besluit om sy plaas, as hy die grondbrief kon kry, dieselfde naam te gee.
Hy’t sy trek gaan haal waar dit drie weke suid teen ’n rivier gelê het, met Ouma Magtilt reeds hoog swanger met Regter Lucius. Hy’t die trek gebring tot by die Toorberg se Soetveld, waar die Oog se water oopgesprei het in die loop van die Toorrivier. Daar het hy staning gemaak en besluit dat dit die aarde is waarin hy en sy nageslagte wou heengaan.
StamAbel het sy waens in ’n driehoek getrek en ’n takkraal gebou, ’n kookskerm opgerig en ’n deelmud koring gesaai ’n entjie van die kamp af. Hy’t ’n klompie bokke platgetrek en strikke in die Vlei gestel. Toe die biltonge in baie rye in die kookskerm hang, het hy sy perd gevat en binne sewe verskriklike dae tot by die naaste landdros en terug gejaag. Op die sewende dag, met die perd wat skuim om die stang, en StamAbel self lam van die koors, het hy op Toorberg aangekom met die grondbrief in die saalsak. Hy was ’n veel armer man, want die landdros se prys was hoër as wat hy verwag het. Toe hy by die wa inloer, het hy Ouma Magtilt gekry met Regter Lucius in die arm.
Vir Ouma Magtilt, uit die stam van die taai Van der Merwes van die Koue Bokkeveld, het ’n moeilike drie maande voorgelê. Regter Lucius, soos alle slim babas, was gepla deur die koliek. En toe het StamAbel ook nog twaalf weke lank met hoë koors in die siekwa gelê. In dié twaalf weke, só het die ou mense vertel, het hy al sy voorgeslagte se sondes uitgesweet, maar in die lang nagte van rondrol in die wa, het hy sewe duiwels opgedoen. Want toe hy uiteindelik met bewerige kniekoppe uit die siekwa klim, was die hel self los en binne drie jaar het StamAbel geskiet en geploeg en gekap en gebou totdat Toorberg dié spogplaas van die woesteny was. ’n Plek waar predikers, smouse en vlugtende moordenaars in bewondering sou oornag, om te luister na die roep van kolganse, die borreling van die Oog as alles stil word in die nag, die getjank van jakkalse en die snuifgrom van tiere.
Toe Kaatjie Shala nie meer sien en die trop nie meer hoor nie, staan sy met ’n sug op. Om aan die voorgeslagte te dink laat haar altyd sug. Die nageslagte is jonk en sterk, maar die dooies is so moeg gelewe dat sy altyd oor hulle bekommerd is.
Dit is nog nie behoorlik dag nie toe sy in die voorhuis ’n bondeltjie knoop van ’n muntstuk, ’n duim pruimtwak, ’n dolossie vir geluk en hoop, en die kruisie wat Ouma Kitty Riet op haar sterfbed aan haar toevertrou het met die woorde: “Dit was Grootoupa Sendeling s’n. Moet dit nie dra nie, dis reg van sy heilige bors af. Sy meid het dit afgesteel op sy doodsbed. Draai dit in jou bondel toe en neem dit op al die paaie wat daardie weggooivel Andries jou sleep.” Dit was Ouma Kitty se laaste woorde, sy’t die asem uitgeblaas en Andries moes gaan kisplanke bedel by sy neef Abel Moolman sodat hulle Kitty met eer kon bêre.
Met haar bondeltjie onder die arm, trek Kaatjie die kopdoek styf bo haar oë en met ’n laaste blik na haar slapende kleinkinders uit die lende van Oneday Riet en daardie losvrou wat so gereeld wegloop na haar mense in die Kamdeboo, Meisie Pool, begin sy kloofaf stap, die Stiefveld uit, tot waar die donker saaigrond van Toorberg se vleie begin.
Later kon sy nie aan die magistraat sê wat haar dié oggend heldersiende gemaak het nie. Of dit die vorige aand se stories oor StamAbel was, of die gedagte aan die tokkelos, of dalk Shala Riet se beneuktheid. Dalk Oneday, haar slim seun, se praatjies wat hy by die kerkskool geleer het. Of dalk was dit die ganse se geroep na broeiplek en die mis en die stof wat so voor die vroeë son opgestaan het wat dinge ’n waas gegee het sodat sy die boosheid kon voel blaas in haar ruggraat toe sy afstap na die Halte op die vlak en skielik met groot weemoed in die voetpaadjie voor haar vir Druppeltjie du Pisani, die kind van KênsTillie en Waterwyser du Pisani, gewaar waar hy staan en luister na die wind.
Later het Kaatjie die magistraat vertel dat Druppeltjie haar nie gesien het nie en toe sy naby hom kom, kon sy sien dat hy reeds die lewe vir die dood verruil het. Hy’t opgekyk na die kolganse wat oor hom vlieg en na water roep. Hy was ’n spook van ’n kind, soos hy daar gestaan het. En toe hulle agterna aan Kaatjie verduidelik dat Druppeltjie eers drie dae later gesterf het, het sy steeds volgehou dat sy hom daar in die voetpaadjie vir dood aangesien het waar hy na die roep van die kolganse gestaan en luister het.
As baba, het almal geweet, het Druppeltjie du Pisani nooit sy oë vir die son geknip nie en hy’t van kleins af die gewoonte gehad om in boorgate af te staar. Verder het hy sy ma se vrees vir die donker en sy pa, Waterwyser du Pisani, se liefde vir wilgerbome geërf. Druppeltjie het altyd op Toorberg se werf onder die wilgerbome gespeel en Kaatjie het met haar eie oë gesien hoe hy, as Abel Moolman verbykom, wegkoes agter ’n stam of sy lyf kleinmaak teen die grond onder die lae takke. Daar sou hy lê en asem ophou tot Abel buite sig was. Eenkeer, só vertel die mense, het Abel naby Druppeltjie na ’n miskruier en ’n bal mis gestaan en kyk en die kind het só lank asem opgehou dat hy blou in die gesig vir dood opgetel is. Sy pa moes die Slams roep om hom te kom lawe.
Sedert Druppeltjie in sy eerste boorgat afgeloer het, was hy pal by die boormasjien en die nuwe gate wat gesink is. Die maande toe die boormasjien oral om die werf gestaan en hamer het dag en nag, terwyl die boormanne snags vuur maak om te kan sien hoe die stange en ratte werk, het Druppeltjie nooit ’n oog toegemaak nie. Hy’t gereeld weggehol van die plaasskooltjie waarin Waterwyser du Pisani met sy ses kinders gewoon het. In die donker het hy naby die boordery op sy maag kom lê om alles gade te slaan met sy groot, stil oë.
En later, toe die magistraat op kommissie haar huisie in die Stiefveld besoek het om haar te vra waar sy die dag was toe die weemoedige ding met Druppeltjie gebeur het, het Kaatjie voor haar sy vaal gesiggie gesien waar hy krappe soek onder die klippe by die drif of waar hy, asof hy droom, by die windpomp sit en luister na die stang wat in en uit die aarde sleep.
Druppeltjie was ’n kind van die weemoed, het die mense altyd gesê as hulle die seuntjie op die werf sien dwaal het. Die Moolmans het eers agtergekom dat Druppeltjie anders in die kop is toe hy een nag by ’n oop venster die opstal ingesluip en Toorberg se groot staanhorlosie uitmekaargehaal het om te kyk hoe laat dit is. Eers toe het almal besef dat die kind dinge nie op sigwaarde neem nie.
Terwyl Kaatjie Danster Druppeltjie op sy staanplek in die voetpaadjie sien draai het sodat sy oë die kolganse kon volg, het sy die nag onthou toe KênsTillie, aan die einde van haar tyd, in die klowe soek geraak het. Almal, ook die Skaamfamilie van die Stiefveld en Posmeester Moolman se mense, is met lanterns die berg in om na Tillie te soek. Uiteindelik is sy gekry by die opgedroogde Oog hoog op teen Toorberg se steilste krans, met die nat bondeltjie kind in haar arms. Ná sy geboorte, vertel die agtervelders, het daar sewe maande lank konstant ’n druppeltjie aan Druppeltjie se linkerwang gekleef en elke keer as ’n grootmens dit afvee, was dit maar weer daar.
Van toe af het die mense gesê hy’s ’n kind van die weemoed self.
KênsTillie sou nooit van haar kind ’n Moolman kon maak nie – daarvoor was sy self te deurmekaar en haar houman se bloed te bedenklik.