Herezje i prawdy. Stanisław Cat-Mackiewicz

zasady Chrystusa na ziemi. Toteż wszelkie spekulacje polityczne papieży Dante uważa za grzech i wypowiada gorące ich potępienie.

      Ta religijność Dantego w niczym nie pomniejsza jego kultu dla starożytnego Rzymu, prawa rzymskiego, poezji łacińskiej. To nieprawda, że dopiero renesans wpadł w zachwyt nad czasami antycznymi. Właśnie Dante reprezentuje wspaniałą syntezę chrześcijaństwa i kultury antycznej. Obrał sobie przecież Wergiliusza za przewodnika i mistrza.

      Z zasad chrześcijańskich, z kultury antycznej i wreszcie ze średniowieczno-rycerskich pojęć o honorze zbudował Dante poetyczny kodeks moralny. Podzielił piekło, czyściec i niebo na kręgi, w których znów odróżnia rozmaite kategorie, zależnie od występku i grzechu, cnoty i bohaterstwa. Fantazja poetycka i wiedza współczesna zbudowały architekturę, krajobraz i wnętrze tego świata wyimaginowanego, ożywionego pięknem symboli, a czasami dokuczliwym realizmem. W tym świecie spotykamy duchy ogromnej ilości postaci znanych światu średniowiecznemu. Oświetlona jest ich moralność przez usadowienie ich w odpowiednim kręgu, przez sąsiedztwo, przez upodabnianie jednych do drugich. Wielkie idee moralne, filozoficzne, wielkie oceny historyczne przelatują nad tym dziełem jak wiatry. Męczarnia i cierpienie należą do piekła, kontemplacja do czyśćca, jasność, światło i muzyka do nieba.

      Aniołowie nie umieją mówić, posiadają wielką inteligencję, lecz nie mają pamięci – jest niepotrzebna, ponieważ ciągle patrzą na Boga.

      Nad całym poematem Dantego unosi się jego miłość do Beatrycze, którą poznał, kiedy sam miał lat dziewięć, a ona siedem, i kiedy zakochał się w niej już na życie całe, choć widział ją jeszcze w życiu tylko cztery razy. Tylko religia chrześcijańska dozwala na takie uduchowienie i na taki kult kobiety. Sądzę, że to byłoby nie do pomyślenia wśród wyznawców islamu. Wergiliusz jest tylko Dantego przewodnikiem i mistrzem, ona, ta poznana w dzieciństwie mała Bice, jest czymś więcej, bo jego natchnieniem, jego inicjatywą w myśli i pracy, i wreszcie, co najważniejsze, wypełnieniem życia, celem hołdów.

      Wraz z pieśniami trubadurów, z turniejami rycerzy poezja Dantego uznaje kobietę za panią wszechwładną życia.

      To jest właśnie średniowiecze europejskie. Jakże pod tym względem różne od kultur innych ras, w których kobieta odgrywa podrzędną rolę służebnicy.