bojarzyn a. bojar — rycerz, szlachcic ruski, wołoski lub litewski.
747
otrok (daw.) — chłopak.
749
Spytko z Melsztyna — (1364–1399), wojewoda krakowski, poległ w bitwie z Tatarami nad Worsklą.
750
cześnik (daw.) — dostojnik dworski, pierwotnie urzędnik dbający o zapas wina na dworze.
751
wielki kniaź — Witold Kiejstutowicz, zwany wielkim (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.
752
kierz (daw.) — krzak.
753
ćma (daw.) — mrowie, tłum.
754
Tawań — wyspa na Dniestrze.
756
jucha — krew; tu: określenie osoby krewkiej, tj. energicznej i skłonnej do gniewu.
757
niewód — sieć rybacka złożona ze stożkowatego worka i dwóch skrzydeł służących do zagarniania ryb.
758
osęka (daw.) — bosak.
759
rybitwa (daw.) — rybak.
760
strona (daw.) — okolica.
761
krzcił — dziś popr.: chrzcił.
762
nawidzieć (daw.) — lubić, kochać.
763
szczebrzuch — słowniki podają znaczenie: wiano panny młodej. Sienkiewicz prawdop. skontaminował to ze słowem „brzeszczot”.
764
paniątko — tu: dziecko.
765
Fryz a. Fryzyjczyk — mieszkaniec Fryzji, krainy nad Morzem Północnym, obecnie stanowiącej pogranicze Niemiec, Danii i Holandii.
766
wielgi — dziś popr.: wielki.
767
grochowiny (daw.) — słoma z wymłóconego grochu.
768
to mi będzie po sercu — sens.: to będzie zgodne z tym, co czuję.
769
starunek (daw.) — staranie, opieka.
770
ładzić (daw.) — porządkować.
771
cnić się (daw.) — tęsknić za czymś, martwić się, nudzić.
773
przesadzić (daw.) — przeskoczyć.
775
brzechwa — tylna część strzały.
776
wrony — (o koniu) kary, czarny.
777
dyć (gw.) — przecież.
778
podjezdek — koń mniejszej wartości, słaby a. młody.
779
srokacz — srokaty koń, koń o umaszczeniu w cętki bądź w łaty.
780
pozwoleństwo (daw.) — pozwolenie.
781
czeladź (daw.) — służba.
782
lubo (daw.) — chociaż.
784
prawować się (daw.) — spierać się o coś.
785
zgrzebny — prosty, nieozdobny bądź utkany z grubego płótna.
786
łan — obszar ziemi przeznaczonej do uprawy, wydzierżawiony osadnikowi.
787
opat — przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
788
bitwa pod Płowcami — rozegrana 27 września 1331 r. między wojskami Władysława Łokietka a oddziałami krzyżackimi, przerwała krzyżacką kampanię przeciw Polsce.
789
do szczętu — dziś: doszczętnie, całkiem.
790
wojna Grzymalitów z Nałęczami — wojna domowa w Wielkopolsce, toczona w latach 1382–1385 między przedstawicielami dwóch rodów możnowładców. Konflikt wynikał z różnych koncepcji obsadzenia tronu polskiego po wygaśnięciu linii Piastów.
792
kmieć — bogaty chłop, posiadający własne gospodarstwo.
793
odsep — opłata w formie odsypanej mąki.
794
lech (daw.) — obszar ziemi uprawnej.
795
skwapliwie (daw.) — chętnie i szybko.
796
opat — przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
797
częstokół (daw.) — palisada.
798
węgieł — styk pionowych ścian budynku.
799
komora (daw.) — pomieszczenie magazynowe.
800
wędlarnia — dziś: wędzarnia.
801
comber — mięso z kością z grzbietu zwierzęcia.
802
kropierz — długa kapa osłaniająca konia.
803
czerw — pasożyt (larwa) żerujący na drewnie.
