Әлеге моң түр почмакка менеп баскан хәзрәтнеке генә түгел. Тарих сулышы, халыкның авыр язмышы, күңел тибрәнешләре, өмете, җан газаплары сыйган бу авазга. Әнә нәрсә берләштерә, әнә нәрсә җәлеп итә мондагыларны. Соңгы араларда дөнья фәлсәфәсен, революция теориясен өйрәнүдән башы чыкмаган Мирсәет кинәт үзен җиргә төшкән сыман хис итте, туган якларын, анда калган әти-әнисен, туганнарын хәтерләде. Авыл зиратындагы үзе өчен изге булган кабер ташларын барлап узды. Юкса соңгы араларда революция турындагы уйлары белән тәмам шашынып, ата-баба рухы, милли тойгылардан ерагая төшеп, үзен аның ише нәрсәләрдән югарырак күтәрелгән гайрәтле тау бөркете сыман хис итә башлаган иде. Хәзер исә ул үзенең шушы залдагы гадәти бер кеше икәнлеген аңлады. Аның кебек җәмгыятьне үзгәртеп корырга ашкынучылар, халык, революция язмышын кайгыртучылар белән дөнья тулы икән ләса. Әсәдуллаевның мәшһүр йортына сыймыйлар ич әнә.
Изге аһәң тәмамланды, тынды. Ниһаять, залга җан керде, кешеләргә сулыш кайтты. Мәҗлес түрендә утырган мәһабәт ир-ат кереш сүз сөйләргә тотынды. Тавышы көр, сүзләре саллы. Идел төркиенә – татар теленә сусап кайткан Мирсәет, мавыгып китеп, күңеленнән аның сүзләрен кабатларга керешкән иде… онытылып кителгән…
Терсәк белән касыгына төртеп куймасыннармы шунда. Үзеннән алда басып торган хәрби киемленең канәгатьсезлек белдерүе икән:
– Дөнья бу, шәкерт, уян… Муенга менеп атлана яздың ич…
Тыңлый торгач, артыграк бирелеп киткән, ахрысы, үзеннән алдагы хәрбигә сөялгән икән. Күршесенең дорфалыгыннан тетрәнеп куйды ул, хыял канатларында очып барган җиреннән шапылдап җиргә килеп төшкәндәй хис итте. Шуңаргадыр җавабы да көйле килеп чыкмады:
– Гафу итегез, солдат әфәнде, – диде ул, кәефе кырылып.
Солдатка исә «әфәнде» сүзе дә җитә калды.
– «Әфәнде» гезне башка очракка калдырырга киңәш итәм, – диде ул аңа, яртылаш борыла төшеп. Мирсәет аның чандыр йөзен, почык борынын абайларга өлгерде. – РСДРП әгъзасы Сәетгалиев иптәш диеп белегез. Һәм дә тагы – ефрейторны солдаттан аера белмәү бизәми үзегезне, шәкерт иптәш!
Ефрейтор Сәетгалиевнең һәр сүзеннән ниндидер бер вәкарь, үзен өстен, хәтта өлкәнгәрәк куеп сөйләшергә тырышу сизелеп тора иде. Бераз буй да биреп җибәрсәң үзенә… Чамасын белеп туктатмасаң, мондыйлар генералга кадәр үсә. Мирсәеткә «шәкерт» дип дәшүе дә үзен өстенгәрәк куярга теләвеннән. Ә чынлыкта Мирсәеткә абзый дип дәшәргә тиешле көзге чебеш кенә югыйсә үзе. Сүз куертып торуны кирәк тапмады Солтангалиев.
Әллә аларның мөнәсәбәт ачыклавына эче пошып, әллә үзалдына соклануы булды, өлкән яшьләрдәге бер агай шунда пышылдап куйды:
– Муса Ярулла Биги әфәнде… ай-һай мәһабәт тә кеше икән…
Ефрейтордан читкәрәк тайпылырга омтылды Мирсәет. Әмма рәт араларына шыплап тулган халык