Бул ўлкалардинким Тўмарис аёлни эслайдурларким, саркарда бўлмиш бўлгай, ул ҳам ватанпарварлигида, жасоратда, мардликда, ўлимга тик боқмоқликда бемисол бўлмишдур, лек онинг сиёҳи ўзгачароқ бўлмишдур, чун ул ишлар Ислом дини маданияти қадар эрди.
Ўз ўрнида, аёлларким, инглиз ёинки фаранг, рус ёинки хитое, қуралай ёинки турк ва ё туркийдур, ҳоқонлардин ёинки аҳли ҳоқонликлардин бўлмиш бўлгайлар, кўп ва хўб маъқулдурлар. Аларнинг сифат ва фазилатлари ончаларким мўлким, андоқлар ўтмишда саноқли воқеъ бўлибтур, лек аларни ушбуда номма ном тилга келтирмоқ аларнинг кўплик жиҳатидин беимконликдадур!
Аларнинг барчаси ҳам ўз халқида ҳам, ўзга халқларда ҳам ҳурмат ва эътирофга сазовордурлар.
Еттинчи боб
КУНИ КЕЧА
Сўнгги юз йиллик даврдаким, ушбу онинг тилида келтирилмиш халқ дунёвий ҳаёт кечирмиш юртда бемисл маънавий ўсувлар бўлмиш, ер юзасининг айрим ўлкаларида ҳали найза силкитмишлар бор эрканин эътиборга олинса, бу ҳолат мислсиз ҳидоят, яъни дунёвий мавжудотлик тараққиёт йўлининг пойдевор қисмига чиқа билмоқ эрур, кўп эзгу ва яхши ишлар зуҳурга келмиш, олимлар, шоирлар, ёзувчилар, мусаввирлар, созандалар, ҳар турфа касбу ҳунар эгалариким кўп ва хўб бўлмишдурлар. Алар сарафрозлик топмишлар, ибратли ишлар қилмиш ва ёзмишлар, ҳар турфа маълумотларни қонуниятга солмишлар, ҳар турфа санъат, яъни ўзликни англай, ўзликдин ул англанмиш имконият доирасида ҳар тур ифодалар яратмишлар ва келажак учун қолдирмиш бўлгайларким, мисоли бул юрт эл ва элатларда асрлар оша дарахтнинг сувсизликдин ўса олмамиш ва сув бирла гуркирамиши мисол маънавияти ўсиб, дунёга мева солмиш эрур.
Бул ижобий жараёнларнинг барчаси одамий мавжудотнинг қонуниятли маълумотдин маънавий, яъни номоддий озиқланмоғи бирла кечмишдур.
Ул меваларким, илмдадур, санъатдадур, тахир эрмас, чучук эрмас, туппа эрмас, бетаъм эрмас, билакс, сезгувчига, сеза билгувчига мазаси кўп ва хўб тотли ва одамий мавжудотлик йўлида ўзига хос ва мос даражада сиёҳ ва гўзаллик юқтиргувчи, ўз ўрнида мазмунан бойинтиргувчи, одамий мавжудотлик сифатларин ўзликда мужассам этмоққа йўллагувчи, дунёвий ҳаёт гўзалликларин ҳис этгувчи одамий мавжудотга айланмоқлик йўлида хизматлар қилгувчи бўлгай.
Бир Абдулла Қодирийким, виждони бут эрмиш, тили, демакким дили чирой топиб эрди, маъқул сўзламишдур. Китобатлар битмиш, сўзсиз, авлодлар учун ибратли чиқмиш, лек онинг ўзи ул каби китобатлар қурбони бўлмиш, вазиятким тақозо этмиш эрди. Онинг адабий тиликим, ўз даврида миллат мумтоз адабий тилининг энг сўнгги намунаси бўла билмиш эрди, ондин сўнгдин мумтоз адабий тил аломатларин жуда кам кузатилиб эрди ва ибрат учун ушбу ул тил услубида битилиб эрди.
Бири Абдулла Қаҳҳорким, ҳикоятни қисқа ва мухтасар қилмоқ ҳадисин олиб эрди.
Бирлари Ойбек ва Ҳамид