Әсәрдәге икенче зур эчтәлек катламы совет халкының тормышындагы аерым тискәре яклар турында уйланулардан җыйнала. Ул «Европага тәрәзә тишкәндә…» бүлегеннән, флотка хезмәт итәргә китү вакыйгасыннан башлана, бу хакта «Торналар төшкән җирдә» әсәрендә язган идем, дип, күпер ясап узыла. Язучы поездда Солтан исемле Шәмәрдән малае белән бәйле күренештән соң милли мәсьәләдә сискәндергеч нәтиҗә ясый: «Бу безнең халкыбызның милли горурлыктан мәхрүм калганлыгын раслаучы бер мисал булды. Соңыннан бу күренеш белән мин гомер буе очраштым: татарлар милли горурлык урынына үзләрендә милли хурлык хисе булдырганнар».
Бүлектә милләткә аерылмаган, гомумән совет кешесендә яшәгән кыргыйлык, усаллык хисе билгеләнә. Поезд барганда кызлар өстенә бәрәңге ыргыту, баш кондукторның фонарен урлау, станциядә алма талау күренешләре бер-бер артлы күз алдыннан уза. Соңгы күренештә язучы алмалары таланган сатучы хатынның интернациональ талаучыларга «Татары! Фашисты! Монголы! Будьте прокляты!» дип кычкыруын, илдә «Талыйлар икән, димәк, йә татар, йә фашист…» булуны, алга таба да рестораннардан урланган чәнечкеләр, таланган алма бакчалары… турында ачыну хисе белән сөйли. Нәтиҗәдә китаптагы бу катлам беренче – идеология хакында, совет хакимлегенең кешегә каршы сәясәте турында сөйләгән катламның нәтиҗәсе булып чыга: кешене түбәнсетү аның кыргыйлыгын уята, мескен, кол башкаларга зыян салудан гына рәхәтлек ала торган авыруга әйләнә, ди язучы, совет идеологиясенең төп юнәлешен бәяләп.
Һәр әсәрендә татар халкының яшәү рәвеше, холкы-характеры, менталитеты, фәлсәфәсе, рухы турында яратып, сокланып язган М. Мәһдиев каләме, әлбәттә, бу дулкында тукталып кала алмый. Китапның икенче зур өлеше совет чорының мактап телгә алырлык яклары (флотта яшь буынны тәрбияләү, мәдәниятне үстерү һ. б.), фән, әдәбият, мәдәният, кешеләр арасындагы мөнәсәбәтләр турында сөйли. Татар әдәбиятының классиклары Г. Бәширов, Х. Туфан, С. Хәким, Ш. Маннур, Г. Әпсәләмов, Р. Батулла, галимнәр Х. Ярми, М. Гайнуллин, Г. Кашшаф, университетның гыйлемле, миһербанлы гади укытучылары, профессор-ректорлары (Гагаев һәм аның хатыны турындагы сюжет кына да ни тора!), авыл-колхоз җитәкчеләре тулы характерлар буларак ачыла, төрле вакыйга-күренешләрдә, детальләрдә күрсәтелеп, укучыны гаҗәпләнергә, сокланырга, елмаерга мәҗбүр итә. Бу сюжетларның һәрберсе мөстәкыйль бер әсәр булырлык: анда чишелә торган каршылык та, кеше тормышы хакында уйландырырлык фәлсәфә дә, якты моң да бар. Шушы характерлар аша язучы татар халкының дөньяга карашы, аның тырышлыгы, хәерхаһлыгы, миһербанлылыгы,