Mniej znana jest wojna księcia z Bizancjum o interesy męża jego córki, oszusta «Leo Diogenesa», a następnie jego syna (wnuka). Istnieje opinia, że w serii zaciętych i generalnie niepotrzebnych bitew, Władimir wyczerpuje potencjał swojego kraju, przygotowując go na okres fragmentacji i upadku.
W XII wieku, od śmierci ostatniego silnego władcy Mścisława Wielkiego, syna Włodzimierza Monomacha, po starciach książąt Andrieja Wołyńskiego i Jurija Dołgorukiego rozpoczyna się wojna domowa. Córki Mścisława poślubiają prestiżowych królów europejskich – Norwegię, Węgry, Danię. Wtedy spada popularność swatania w tych częściach królewskiej krwi.
Atak Mongołów jest tak silny, że chęć stawienia im oporu szybko znika. Tak więc miasto Ryazan, stolica kwitnącego księstwa Riazań po ataku w 1237 roku, nadal jest opuszczonym płaskim wzgórzem. Europa Środkowa jest mniej scentralizowana. Każdy pan feudalny ma swój własny kamienny zamek. Zagranicznym zdobywcom znacznie trudniej jest zbierać daninę na takich terytoriach.
Rosja jest podzielona na piętnaście lub osiemnaście księstw z własnymi dynastiami lub nawet bez nich. Veliky Novgorod, decyzją mieszanego bojara i ludowego veche, zaprasza najbardziej godnych książąt. Za jego przykładem idą trzy księstwa, decydując się na panowanie młodszych synów głównej dynastii, którzy pozostali bez pracy. W Kijowie trony rządzące niektórymi krainami działają obok siebie, na wzór Rady Federacji.
Od 1240 roku księstwa rosyjskie zostały przejęte przez najeźdźców mongolskich, którzy niedawno podbili imperium Jin. Północne fragmenty Rosji pozbywają się bezpośredniej inwazji, ale płacą wysoką daninę majątkiem, pieniędzmi i ludźmi. Książę Aleksander Newski woli «zaprzyjaźnić się» ze Złotą Ordą, nieuchronnie wprowadzając azjatyckie rozkazy i zwyczaje w Rosji, zamiast konkurować z jej siłami, liczącymi zaledwie czterdzieści tysięcy regularnych żołnierzy. W teorii jest to możliwe. Tak więc Wołga Bułgarzy w 1223 roku pokonali potężną armię mongolską. Ponad pięć tysięcy schwytanych Mongołów jest kpiąco wymienianych przez zwycięzców na tę samą liczbę baranów. Ale w 1236 roku korpus ekspedycyjny Ubedei powiększył się do 120—150 tysięcy żołnierzy. Bułgarzy z Wołgi nie mają już przyjęcia przeciwko temu… Połock unika najazdu mongolskiego, ale wpada w strukturę księstwa litewskiego – zachodniej Rosji. Wielu książąt, którzy nie zgadzają się z doktryną Newskiego, wyjeżdża wraz z oddziałami do Inflant (współczesna Litwa jest dawną prowincją tego państwa). Tutaj doświadczają działania dwóch ośrodków ciężkości – Rusi Moskiewskiej i Polski. Oddzieleni od Hordy przez Dzikie Pole, a także przez państwo, które już płaci daninę, zostają pozostawieni samym sobie.
…Ziemie rosyjskie u schyłku XIV wieku
Ze względu na swoje położenie geograficzne stepowe księstwa południowe narażone są na najpotężniejsze ciosy Mongołów, tracą na znaczeniu i nie są już w stanie samodzielnie się odbudować. Od XIII wieku Kijówem rządzą Baskacy z Nogai ulus, lokalni administratorzy, którzy nie muszą nawet stawiać się w siedzibie chana, aby zatwierdzić etykietę. Miasto przestaje być rezydencją metropolity. W połowie XIV wieku Kijów zdobywa i obejmuje Księstwo Litewskie. Aby to zrobić, musi walczyć z wojskami Hordy osłabionymi w walkach domowych.
Gotówka znów staje się nisko wyrazistą dwustu gramową podłużną sztabką. Na północy, ze względu na zwyczaj dzielenia takich pieniędzy na kilka części, pojawia się nazwa «rubel».
Epoka Dmitrija Donskoya, rozpoczynająca się od drugiej połowy XIV wieku, budzi kontrowersje. Zwycięstwo nad wojskami Mamaja, teścia władcy Hordy Berdibka, w 1380 roku, tak naprawdę niczego nie zmienia. Resztki wojsk Mamaja, zdobywających siłę na Krymie, wykańcza spadkobierca Czyngis-chana, Chana Tokhtamysha. Mamai mieszka niedaleko Kafy, wdaje się w bójkę z Genueńczykami, którzy go schronili, w wyniku czego traci głowę. Jagiełło (Jakow), sprzymierzeniec Mamaja, to także Władysław II Jagiełło, książę witebski, wielki książę litewski, późniejszy król Polski, nie bierze udziału w bitwie. W 1384 roku, w jednym z aspektów historii, rozwiązano ważną kwestię. Unia z Polską czy sojusz z Rosją? Pierwsza opcja odpada. Dwa lata później księstwo litewskie przeszło na wiarę katolicką. Wielki Książę poślubia 13-letnią polską księżniczkę Jadwigę. Jego potomkowie (od drugiej i czwartej żony) tworzą dynastię Jagiellonów, która rządziła Rzeczpospolitą do 1572 roku.
Wasilij Pierwszy Dmitriewicz, najstarszy syn Dmitrija Donskoja (1371—1425) – jest przetrzymywany jako zakładnik w Hordzie, ucieka do księstwa mołdawskiego, z powodzeniem poślubia córkę wielkiego księcia litewskiego Witolda Zofię. W 1389 r. W siedzibie chana otrzymał etykietę i został wielkim księciem moskiewskim. W międzyczasie Witold postanawia zmierzyć siłę ze sobą, Złotą Ordą, tocząc wewnętrzną walkę. Książę odmawia ekstradycji Tokhtamysha, który został pozbawiony stanowiska, innemu ubiegającemu się o tytuł chana, Edigei. Maksymalnym zadaniem jest zasadzenie Tokhtamysha w Hordzie i objęcie tronu Rosji z pomocą potężnego protegowanego. Siły stron. Witowt, rycerze zakonu krzyżackiego, Tokhtamysh – 38 tysięcy bojowników. Złota Horda – 90 tysięcy żołnierzy. Bitwa odbędzie się na rzece Worksla. Interesem zakonu jest Psków, obiecany przez Witowta, w przypadku zwycięstwa. Ciężko uzbrojeni rycerze ścigają udawanego wycofującego się wroga. Ich lekko opancerzone konie otrzymują wtedy grad strzał z łuków i kusz. Na ramionach już całkiem szczerze wycofujących się Krzyżaków, Horda wpada na piechotę i kończy ucieczkę. Straty «Litwina» – 18 tys., Hordy według kroniki – «bardzo mało».
Witowt, wraz ze swoim rywalem, przyjacielem, polskim królem Jagiełłą, wciąż marzy o byciu znanym jako zjednoczyciel wschodnich ziem rosyjskich. W 1408 roku ma miejsce pierwsze stanowisko na rzece Ugra (nieco na północ od współczesnej Kaługi). Z jakiegoś powodu (atak wojsk Edigei na terytorium Rosji i samej Litwy), wobec jeszcze groźniejszego wroga, do bitwy nie dochodzi. Następnie Horda, niezadowolona z opóźnienia w zapłacie daniny, zbliża się do Moskwy, rujnuje okolicę i po otrzymaniu solidnego okupu wraca na swoje stepy.
Wasilij Pierwszy, zobligowany Wielkiemu Księstwu Litewskiemu za swój początkowy awans, swoją żonę i nie wiadomo co jeszcze, z łatwością ustępuje swoim zachodnim sąsiadom Wiazmie, Smoleńskiemu i innym ziemiom rosyjskim.
Wasilij Drugi Wasiljewicz (ciemny), 1415—1462, syn Wasilija Pierwszego i Zofii Witoldowej. Spędza dużo czasu w ciężkiej walce o tron. Jednym z konkurentów jest książę Zvenigorod Jurij Dmirievich Shemyaka («Szemjaka», ten, który może zmienić szyję – pseudonim ogólny), syn Dmitrija Donskoja. Rywalem jest także jego najstarszy syn Wasilij Juriewicz (pseudonim «Oblique»), wnuk Donskoja, a młodszy – Dmitrij Juriewicz Szemiaka. Sąd Złotej Ordy w tym sporze wydaje Wasilijowi Wasiljewiczowi etykietę. Następuje seria bitew o niepewnym wyniku, represje wobec zwolenników przeciwników, dające początek «piątej kolumnie» i nowym zamachom stanu. Wszyscy wyznaczeni tu książęta od jakiegoś czasu zajmują tron rosyjski. Wasilij Drugi to ten, któremu udaje się wytrzymać dłużej niż innym.
Drugim najbardziej udanym jest książę Dmitrij Juriewicz. Utraciwszy panowanie moskiewskie, stoi na czele prestiżowej Republiki