Henok laat sy asem stadig uit en skud sy kop.
Sarah kyk af op haar hande in haar skoot. “Het hy ook in een van die kasernes gaan bly?” vra sy gedemp.
“Ken, in die amptelike hospitaalkamp F se dokterskwartiere in Blok 12.”
“Watse soort hospitaal was dit?”
“Hospitaal?” Yitzchak lag smalend.
“Nu, die gebou was ongeveer 100 m lank, met ’n lang gang in die middel en drie lae slaapbanke. Dit was vol gepak met siek gevangenes. Toe Miklós daar aankom, het die sogenaamde blokopsigter, ’n krimineel uit ’n tronk in Duitsland, maar nogtans ’n Reichsdeutcher – die besef duidelik by Miklós tuisgebring dat die Auschwitz-konsentrasiekamp nie ’n werkskamp was nie, maar die Reich se vernaamste uitwissingsfabriek.”
“Fabriek …” herhaal Sarah sag, onbewus dat sy dit doen.
“Uit sý stories kon Miklós ’n duidelike prentjie kry van wat die lewe in die kamp beteken. Tienduisend gevangenes is in die primitiewe barakke saamgehok. Geleenthede wat vir slaap toegelaat is, was bitter weinig. En dan moes jy probeer om tussen die ander liggame op iemand anders se bene óf kop óf lyf gelê te kry.”
“Maar dis mos nie moontlik nie,” prewel Sarah.
’n Siniese laggie kom weer uit Yitzchak se mond. “Miskien nie vir jou en my nie, Sará, maar vir hulle was daar nie ’n ander moontlikheid nie.”
“Behalwe die oonde.”
“Behalwe die oonde, Chanok.” Hy sug effens. “Die blokopsigter het hom in besonderhede vertel van die weeklikse keuring in die barakke en kamphospitale waarna die slagoffers in vragmotors gelaai en na die krematorium ’n paar honderd meter daarvandaan gery is. Maar om terug te kom na die slaapgeriewe vir gevangenes. Die nagstilte in die kamp het soggens om drieuur geëindig. Die funksionarisgevangenes – m.a.w. dié wat gedwing is om saam met die blokopsigter te werk – het hul medegevangenes met knuppels wakker geslaan. Almal is dan uit die barakke gedryf om buite rye te gaan vorm. Of dit nou gesneeu of gereën het, het geen verskil gemaak nie. Dis hoe een van die onmenslikste items in die konsentrasiekamp dag ná dag begin het. Die Appell. Ek … wil nie eintlik daarop ingaan nie.”
“Maar hoekom was dit nodig?” Sarah kyk nie op nie.
“Hoekom? Niemand het geweet hoekom nie. Niemand het eens so ’n vraag gestel nie. In die konsentrasiekamp het niemand ooit die rede verstaan waarom mense op dié manier gemartel word nie. En van dié wat daaroor besluit het, het ook geen verduideliking gekom nie, Sará.”
Sy kyk op.
“Die een funksionaris sal hulle in rye van vyf elk laat staan met die langstes voor en die kortstes agter. Dan sal ’n ander funksionaris byvoorbeeld kom en die gevangenes met sy knuppel slaan tot die kortstes heel voor is en die langes agter. Dit kon vir ure aanhou tot die blokopsigter uiteindelik uit die barak te voorskyn kom – vol geëet, in ’n vars gewaste en gestrykte uniform. Baie seker van homself sou hy deur die rye gevangenes stap en elkeen goed bekyk vir enigiets wat hom dwars in die krop kon steek. Uiteraard was daar altyd iets. Dan sou hy met sy vuiste op die slagoffers toeslaan. Byvoorbeeld vir geen rede onder die son nie sou hy almal wat bril dra in die voorste ry begin takel tot hy hulle tot heel agter gedryf het. Hoekom? Daar is geen verduideliking hiervoor anders as sadisme nie, Sará.”
Yitzchak drink die res van sy koffie stadig. Sy hand bewe effens.
“Maar laat ons by Mengele se assistent kom. Nadat hy na die blokopsigter se relaas geluister het, het Miklós gereken wat ook al sy lot kan wees, dit nie érger kon wees as dié van die gewone gevangene nie. Hy het ten minste nie ’n gestreepte uniform gedra nie en hy kon snags in die dokterskwartiere op ’n bed met lakens slaap.”
“Daar was nie vir hulle Appell nie?” vra Sarah.
“Daar was wel reveille seweuur soggens. Die dokters, hy ook, en die hele hospitaalpersoneel moes buite die barak aantree. Die SS het die getal gekontroleer en dit het nie langer as twee tot drie minute geduur nie. Daarna het hulle ontbyt in die dokterskwartiere gaan eet.”
“Nie so sleg vir hom nie.”
“Miskien besluit jy later anders, Sará. Ieder geval, dis waar hy ál sy ander kollegas ontmoet het. Twee van hulle was professore – interniste – wat vanweë hul navorsing oor die hele Europa bekend was. In sy boek sê Miklós die ding wat hom vir die res van sy lewe sou bybly, was dié mense se uitkyk op hul omstandighede. Hulle het hul eie tragedie, die gevaar waarin hulle elke dag gelewe het, geïgnoreer. Sonder mediese toerusting, sonder die nodige medisyne, sonder dat hulle wonde behoorlik kon steriliseer, het hulle nogtans die verskriklike lyding van Auschwitz-slagoffers probeer verlig.”
“Hoe het mense hoegenaamd onder sulke omstandighede aan die lewe gebly?”
“Sará, dit is en bly ’n wonderwerk dat daar mense was wat oorleef het. Want selfs die fiksste liggaam kan ná vier of vyf weke van honger, vuil, insekte en die moordend harde arbeid ingee. Hierdie artse was merkwaardige dokters en buitengewone mense in ’n plek waar dit moeilik genoeg was om te onthou dat jy ’n mens is, laat staan nog dat jy ’n hoogs gekwalifiseerde dokter is. Dít het Miklós altyd benadruk.”
“Ek glo nie dat ek die moed sou gehad het om aan te hou nie,” skud Henok sy kop.
Yitzchak knik.
“Ek weet ook nie. Miklós se illusie dat hy outopsies in ’n moderne, volledig toegeruste seksiekamer vir Mengele sou kon uitvoer, is ook blitssnel verpletter. Die eerste ding wat sy aandag getrek het, was ’n houtskuur teen die kant van Blok 12. Daar was ’n ruwe tafel van onafgeskuurde planke, ’n enkele stoel met ’n houtkis daaragter. Hierin was afdelings wat instrumente vir die ontleding van lyke bevat het. Verder was daar ’n sinkemmer in die een hoek. Dit was ál wat in die skuurtjie was.”
Sarah ril sigbaar. “Dit klink soos iets vir diere.”
“Jode was vir hulle diere,” sê Yitzchak sonder meer. “Sy kollega het verduidelik dit was die kamp se enigste seksiekamer, maar dit was vir ’n lang tyd nie gebruik nie. Op daardie oomblik was daar nie ’n spesialis wat disseksies kon doen nie. Miklós het die aaklige gevoel gekry dat Mengele hom daarheen gebring het om dié seksiekamer weer aan die gang te kry.”
“O nee …”
“Van nature was Miklós kennelik iemand wat hom by omstandighede kon aanpas. Hy’t geweet hy het geen ander keuse gehad nie. Ál wat hy nie kon verstaan nie, was waarom hy sulke ordentlike klere gekry het terwyl daar van hom verwag sou word om in so ’n vieslike plek te werk. Hy’t besef daar moes meer agter dit alles skuil.”
Yitzchak haal ’n sakdoek te voorskyn en blaas sy neus ter syde. “Toe wys sy kollega hom iets anders deur ’n opening in die omheining. Daar sien hy ’n swerm naakte, donkerkleurige kindertjies rondspeel, kleurvol geklede vroue met mooi Kreoolse gelaatstrekke en mans met kaal bolywe.”
“Sigeuners?”
Die ouer man knik. “Dit was die Sigeunerkamp.”
“Die Nazi’s het sigeuners as ’n laer kategorie mens beskou en hulle was dus ’n bedreiging vir die suiwerheid van die Germaanse ras.”
“Dis reg, Sará. Om ’n lang storie kort te maak, hulle is toegelaat om hier as gesinne saam te woon. Daar was omtrent 4 500 van hulle. Hul enigste werk was om die naburige Joodse kampe te polisieer. En dié gesag het hulle met onvoorstelbare wreedheid uitgeoefen.”
Henok fluit saggies. “Is dit so?”
“Ken. Die sigeuners was