“En die suiwer Duitse ras het nodig gehad om grootliks aangevul te word.”
“Nachon.”
“Daarmee moes Miklós help?” vra Sarah sag.
“Nu, wat anders? Hy was dr. Mengele se assistent. Miklós noem in sy boek dat Mengele onvermoeibaar was. Hy was ure lank in die eksperimentele barakke in die Sigeunerkamp besig. En dan die ander helfte van die dag op die Joodse perron waar elke dag vier tot vyf transporte uit Hongarye gearriveer het …”
“Twintigduisend mense! Maar dis tog onmoontlik.”
“Niks van dié aard was in daardie tyd onmoontlik nie, Sará. Mengele het selfs nog tyd gevind om werk vir Miklós te laat aflewer. Die lyke het aangekom met blou ink op die bors gemerk,” hy beduie, “ZS – zur Sektion. Die eerste twee was bepaald ’n toets om te sien of hy sy werk na behore kon doen of nie. Dit was duidelik twee selfdood-gevalle, kon Miklós sien. Mengele het persoonlik opgedaag vergesel van twee hooggeplaaste SS-offisiere om die outopsie dop te hou. Miklós het, gelukkig vir hom, uitstekend gevaar. Danksy sy vroeëre werk vir die Instituut van Forensiese Medisyne het hy met elke denkbare sterftegeval – alle maniere van selfdood ingesluit – te make gekry. Hy het die toets geslaag. Hy sou voortaan Mengele se assistent wees.”
“Moes hy ál sy werk in daardie verskriklike plekkie doen?” wil Sarah weet.
Yitzchak skud sy kop. “Nee, ná die outopsie is hy aangesê om te wag. Mengele sou binnekort terugkom. Maar voor dit gebeur het, het Miklós iets anders omtrent ’n ander element van Auschwitz-Birkenau te wete gekom. Dit was terwyl hy gestaan en wag het dat hy ’n kolom van nagenoeg 200 mans in burgerlike klere voor die krematorium ’n ent verder sien aantree het. Van ’n kollega wou hy weet of dit die nagskof is wat kom oorneem. Toe het hy vir die heel eerste keer van die Sonderkommando gehoor.”
Henok knik. “’n Vriend van ons in Yerushalayim, rabbi Cohen, se vader was in Auschwitz en het my van die Sonderkommando vertel.”
“Was dit Jode wat gedwing is om vir die Duitsers in die kampe te werk?”
“Spesifiek in die krematorium. Sonderkommando beteken ’n kommando vir spesiale opdragte. Sy kollega het hom ’n paar besonderhede vertel. Hulle, het hy gesê, het goeie kos gekry om te eet, ordentlike burgerlike klere om te dra, het in gerieflike omstandighede gebly … en dit om die verskriklikste werk te doen wat daar in die kamp was om te doen. Hulle is nooit toegelaat om hul Kommando te verlaat nie. Elke drie tot vier maande wanneer daar gereken is dat hulle te veel geweet het, is hulle self die gaskamers in.”
Sarah trek haar asem skerp in. “Is dit ’n feit?”
“Alles wat ek hier vertel, is feite, Sará. Reg van die begin af toe daar begin is met die kamp in Oświęcim – die Poolse naam waarvan Auschwitz afgelei is – is niemand ooit toegelaat om lewend uit die Sonderkommando te kom nie. Daar moes niemand wees wat die wêreld kon vertel wat jare lank agter daardie verskriklike mure gebeur het nie. Dit is ’n feit, ja, Sará. Maar laat ons terugkom by Mengele se assistent. Die dokter het Miklós met sy Opel kom oplaai. Die enigste verduideliking wat hy hom op pad deur die enorme kamp gegee het – en dit sonder om sy kop in Miklós se rigting te draai – was: ‘Ek neem jou wel nie na die soort sanatorium waaraan jy gewoond was nie, maar jy sal dit leefbaar vind daar.’ Nu, so was dit inderdaad. Daar was ’n ruim binnehof met gras en potplante wat nogal ’n gesellige atmosfeer kon skep as dit nie was vir die rooi baksteengebou met sy rare vuurspuwende skoorsteen net daar langsaan nie. ’n Netjiese, byna luukse slaapkamer het op hom gewag. Toe is hy na ’n moderne, goed toegeruste seksiekamer en ’n elegant gemeubileerde dokterspreekkamer geneem.”
“Wow,” fluister Sarah.
Yitzchak kyk na haar en ’n siniese trek verskyn weer om sy mond. “Toe Miklós dít sien, het die verskriklike waarheid by hom ingesink. Sy lot was verseël. Hy het toe sonder twyfel gewéét waarom daar vir hom aanvanklik burgerlike drag gegee is. Dit was die klere van die Sonderkommando. Dit was ’n doodsvonnis.”
“Wow,” fluister Sarah weer sonder dat sy dit agterkom.
“Elke voorreg waaraan hy hom kon voorstel, is tot sy beskikking gestel. Ál verskil was dat dit deel van ’n krematorium in ’n vernietigingskamp was en sy enigste toekomsverwagting die dood was. Wat van sy vrou en sy dogter of enige van sy vriende geword het, het hy nie die vaagste idee gehad nie. Ook nie waar in die reusagtige gevangenis sy geliefdes hulle sou bevind nie – indien hulle nog gelewe het.”
“Hoe kry ’n mens dit reg om onder sulke omstandighede aan te hou lewe?” vra Sarah.
Yitzchak gryns. “Daar was wel vergoeding. By die eerste aandete het hy geproe dat die tee ’n goeie skoot rum weg het. Uitstekende sigare was ook vrylik beskikbaar. Hy kon gou voel hoe die alkohol sy pynlike gedagtes begin versag en geleidelik verdryf. Dit was vir hom ook duidelik dat dit dieselfde effek op die ander Sonderkommando-lede gehad het. En op die SS wat hulle bewaak het.”
Henok skud sy kop stadig. “Die sluwe Nazi’s.”
Die ouer man knik. “Een van die seerste dinge in sy boek is waar hy noukeurig uitlê hoe die uitwissingsprosedure presies gewerk het.” Hy vee weer met sy oop hand oor sy gesig en kyk deur die venster na buite. Hy bly ’n rukkie stil.
“Toe hy die eerste oggend vroeg uitkyk op die spoorlyn vlak voor sy venster, was daar ’n lang ry trokke op. ’n Nuwe transport. Dit het die SS ’n paar minute geneem om die deure oopgeskuif te kry voor die mense kon uitstroom … HaShem se uitverkore volk …”
Hy swyg ’n paar oomblikke. “Binne ’n halfuur was die keuringsproses afgehandel. Die linkerkantse ry het stadig in sy rigting aangekom.”
“Krematorium toe,” prewel Henok.
Yitzchak knik. “Wat hulle nie geweet het nie – of dalk vermoed het. Hoe sal ’n mens weet? Die vuurspuwende skoorstene was immers nie onsigbaar nie. Van sy kamer af kon Miklós haastige voetstappe hoor en bevele wat uitgeskree word. Dié geluide het uit die stookoonde gekom. Hulle was aan’t voorberei om die transport te ontvang. Toe kon hy die geruis van kragopwekkers en die gegons van enorme ventilators hoor wat aan die gang kom. Die temperatuur in die oonde is op die hoogste graad gebring. Daar was meer as ’n dosyn van die enorme waaiers – een vir elke oond wat almal gelyktydig aangeskakel is.”
“Dit moes groot gewees het as daar so baie mense gelyktydig ontvang is.”
“Chanok, die plek waar die lyke verbrand is, was uitgestrek. Sementvloer, witgekalkte mure, vol lig uit die groot vensters met tralies voor. Elke afsonderlike oond met ’n massiewe, blink gepoetste ysterdeur. Elke krematorium het ongeveer ses tot vyftien sulke oonde in ’n ry oor die lengte van die lang saal gehad.”
“Dis dus met opset … met ópset gebou om …” Sarah beduie met haar hande, maak haar sin nie klaar nie.
“Met opset gebou om die lyke van vergaste mense te verbrand.”
Sy trek haar asem stadig in en sluit haar oë ’n rukkie.
“Miklós het gestaan en toekyk hoe die ry links-gekeurdes binne vyf minute vorder tot by die hekke wat oopswaai om hulle in te laat.”
Hy is weer ’n lang oomblik stil voor hy verder praat. “Niemand in die hele wêreld kon weet wat volgende sou gebeur nie, want niemand wat daar binnegegaan het, het ooit teruggekom om te vertel nie. Maar binne die volgende paar dae het Miklós dit in die fynste detail geweet.”
“Maar … hoe kon mense so iets gló? Ná alles wat vooraf met hulle gebeur het. Ek bedoel die transport, die manier waarop die wagte …”
“Hulle moes dit glo, Sará. Wat sou jy gedoen het?”
“Ek … wel, ek sou nie gegaan het nie.” Sy besef die onmoontlikheid van haar stelling en sy bly stil.
Yitzchak doen nie die moeite om daarop te reageer nie. “Miklós skryf ontroerend hoe verwese en moeg die mense daar uitgesien het. Kinders half deur die slaap wat aan hul ma’s se