Maar vreemdelinge – mense wat eers jare later hier in Lynnekom kom woon het – sal hulle nie wil glo nie. Dit is mos onmoontlik dat hulle die wonderskone, wêreldberoemde Saartjie Baumann as kind geken het!
Saartjie kyk weer na haarself in die spieël en besluit dit sal dalk beter wees as sy liewer nie knipoog nie. Dit lyk te kinderagtig en sal nie pas by die rolle wat sy gaan speel nie. Sy wil ’n dramatiese aktrise wees, iemand wat so oortuigend toneelspeel dat die mans in die gehoor ’n knop in die keel kry en die vrouens sommer hardop huil. Sy wil ’n tragiese heldin wees – ’n beeldskone “damsel in distress” soos wat haar Engelse voorgeskrewe boek op skool dit noem.
Die natuurwetenskappe is nou heeltemal vergete. Saartjie het ’n geweldige sterk verbeeldingskrag en lewe haar in ’n droomwêreld van haar eie in. Sy glimlag op haar heel mooiste terwyl sy in die spieël sit en kyk en wonder hoe ’n tragiese heldin nou eintlik lyk.
Sy draai effens skuins sodat sy kan sien hoe so ’n heldin se profiel lyk – en stamp met haar elmboog teen die dik handboek vir natuurwetenskappe. Die boek val met ’n harde slag op die vloer en Saartjie wip soos sy skrik. Al haar drome van ’n verruklike mooi aktrise wat ongelooflik dramatiese hoofrolle vertolk, is verpletter.
Saartjie tel die boek met ’n wrang glimlag op. Die wêreldberoemde aktrise sal nou moet leer – baie hard moet leer van gasse, vaste stowwe, molekules, vergelykings, simbole en wie weet wat nog alles.
Saartjie probeer ’n wet in haar kop kry. Dit word Boyle se Wet genoem. Sy lees dit twee keer deur, maak die dik boek dan toe en toets haarself.
“Nou toe, Saartjie,” sê sy streng en loer vinnig om te sien hoe sy lyk as sy die rol van ’n kwaai onderwyseres speel, “verduidelik vir my Boyle se Wet.”
Saartjie se voorkop is een groot frons soos wat sy dink oor wat sy nou net geleer het.
“Boyle het ’n ding uitgevind wat iets met gasse te doen het,” sê sy sag vir haarself. “En toe het hy ’n formule of so iets uitgewerk wat sê die druk wat ’n gas uitoefen, is omgekeerd eweredig aan die volume wat die gas inneem.”
Saartjie dink hieroor na en voeg dan weer saggies by: “Of so iets.”
Nee wag, dit klink verkeerd. Moet die volume nie omgekeerd eweredig aan die gas wees nie? En wat beteken omgekeerd eweredig nou eintlik? Saartjie sug en trek die dik boek weer nader. Sy weet nog net mooi niks nie. Sy sal nou regtig ernstig moet begin leer.
Sy begin Boyle se Wet weer aandagtig deurlees. Skielik kom daar voetstappe by die trap opgestorm en sy weet sommer dit is Apie. Sy hoop nie hy kom hier in om allerhande stories te verkoop nie. Sy moet nou hard leer.
Apie is Saartjie se tienjarige boetie. Hy is ’n ondeunde sproetgesig wie se twee voortande in hul afwesigheid skitter. Hy het een middag by die huis gekom en vir sy ouers, Saartjie en sy oudste broer, Kris, wat al op universiteit is, vertel hy het uit ’n boom geval. Apie kon die feit dat hy boonop ’n blouoog gehad het egter nie mooi verklaar nie. Dit moet seker ook maar van die val uit die boom wees, maar hoe presies dit gebeur het, weet hy nie.
Almal het in die stilligheid gewonder met wie hy baklei het, maar niemand het dit gewaag om ’n woord daaroor te sê nie. Nee, hy het net plein (soos hy sê) uit ’n boom geval en dit is mos nou nie so moeilik om te verstaan nie, is dit?
Saartjie hoor hoe Apie verby haar kamer hardloop en by sy slaapkamer ingaan. Sy slaak ’n sug van verligting en begin weer leer.
Dit is ’n rukkie lank doodstil. Saartjie probeer hard om Boyle se Wet te verstaan. Sy is seker hulle gaan ’n vraag daaroor in die eksamen kry. Sy wens sy het nie die dag toe Ou Grompot hierdie wet so sorgvuldig verduidelik het in die klas gesit en droom nie. As sy toe opgelet het, sou sy nou alles verstaan het.
Skielik draai Saartjie haar kop effens skuins. Sy verbeel haar sy hoor iets wat klink soos iemand wat huil. Sy luister aandagtig en hoor dan duidelik die snikke. Dit is Apie!
Saartjie frons. Dis eienaardig. Apie is mos ’n taai outjie. Hy huil nie maklik nie. Sy wonder wat is verkeerd. Saartjie probeer weer op haar werk konsentreer, maar dit klink nie of die snikke bedaar nie.
Saartjie is nou baie bekommerd. Sy wonder wat makeer Apie. Hoekom huil hy so? Sy en haar boetie baklei nou wel baie, maar soos hy self ook eendag gesê het, hulle staan saam teen die buitewêreld.
Sy staan op en loop vinnig na Apie se kamer toe.
Hy hoor haar aankom, gryp die handdoek wat oor sy stoel hang en vee sy oë haastig daarmee af.
Toe Saartjie aan sy deur klop, is sy gesig skoon. Net sy oë blink nog en is effens rooi.
“Kom in,” sê Apie wat kastig gemaklik op sy bed sitlê.
“Wat makeer jou?” vra Saartjie toe sy in die kamer kom.
“Hoekom?” Apie probeer verbaas lyk en byt op sy onderlip.
“Hoekom sit jy hier en huil?”
“Ek huil nie!” sê hy kwaai, en net om vir haar te wys hy is nie ’n tjankbalie nie, wikkel hy sy sproetneus op en af en maak sommer ook ’n paar sisgeluide deur die opening waar sy twee voortande sou gewees het as hy nie – soos hy sê – uit ’n boom geval het nie. Saartjie moet mos nou weet sy soek vir moeilikheid!
Saartjie kom sit op die stoel langs die bed. Sy ken haar boetie baie goed. Hy probeer dapper wees, maar sy sien die trane wat in sy oë blink.
“Kom nou, uit daarmee,” sê sy simpatiek. “Wat makeer, Apie?”
“Niks,” brom hy en kyk stip na sy skoenpunt wat ingeduik is van al die blikke en klippe wat hy gedurig loop en skop.
“Hoekom vertel jy my nie maar nie?” moedig Saartjie hom aan. “Miskien kan ek help.”
Apie, wat nou regop sit, skop-skop na die balpatroon op die mat, amper asof hy dit wil wegskop.
“Ek het gehoor hoe huil jy,” sê Saartjie sag. Sy glimlag vriendelik.
“Dis oor dit so deksels seer was,” mompel hy.
“Wat was so seer?”
“My kop.” Apie vryf met albei hande oor sy kop.
“Het jy hoofpyn?” vra Saartjie.
Nee, hy het nie hoofpyn nie, verduidelik Apie, maar sy kop is seer – sy hele kop.
“Jy’t nie hoofpyn nie, maar jou kop is seer?” vra Saartjie fronsend. Dit maak nie vir haar sin nie.
“Jou kop sou ook seer gewees het as ’n ou bondels hare daaruit getrek het!” sê Apie vies.
“Maar wie het dit aan jou gedoen?” wil sy weet.
“Jy ken die ou nog nie!”
Apie skuif effens nader aan Saartjie.
“Kom ek vertel jou alles,” sê hy en sy tong se rooi voorpunt speel deur die opening voor in sy mond. Hy weet goed daar is niemand behalwe hulle twee in die kamer nie, maar hy loer nogtans vinnig oor sy skouer net om heeltemal seker te maak. Hy hoop hierdie geheimsinnige houding sal ’n indruk op Saartjie maak.
En dit werk. Saartjie sit met groot oë na hom en kyk. Sy wonder wie het sy hare so uitgepluk.
Apie begin in ’n fluisterstem vertel: “Ek het van Bennie af gekom en heeltemal ordentlik op die sypaadjie geloop sonder om met iemand te sukkel of iets, maar toe kom ’n ou by my verby en omdat ek nie vinnig genoeg vir hom padgee nie, stamp hy my sommer dat ek dáár trek.”
Apie sit met gebalde vuiste. Daar is ’n frons op Saartjie se voorkop. Lynnekom se kinders is vol pret en streke, maar nie een van die groter ouens sal Apie of een van die kleiner outjies sommer net so uit die pad stamp nie. Saartjie wonder wie die ou is wat dit gedoen het, maar weet dit sal nie help om te vra nie. Apie sal op sy eie tyd en op sy eie manier vir