“Sy … is maar hier,” sê ek vaag. Ma kyk vinnig na my.
“Philippa-a!” roep Ouma met ’n groot stem. Geen antwoord nie. “Sy gaan nooit betyds klaarkry om die bus te haal nie. Van hierdie laksheid en laatslapery is ek darem nou keelvol!”
“Ek sal gaan kyk,” sê Ma gou. En kom terug met die hulpelose optrek van haar skouers wat sy die afgelope maande aangeleer het. “Sy slaap baie vas.”
“Ek sal haar roep,” sê Ouma onheilspellend en sit die paplepel neer. Net toe kom Pa in, nog besig om sy baadjie aan te trek. Philla word vies as ek dit sê en glo dit glad nie, maar Pa het tog iets van Oupa in hom: ’n trekkie om die mond, sy skraal hande.
“Wag, Moeder,” sê Pa. Maar voor hy of Ouma verder kan besluit oor wie nou eintlik sal gaan, het ek reeds voor hulle uitgehol kamer toe. Ma kom agter my aan. “Sy’t net agt minute om klaar te maak en die bus te haal,” sê sy bekommerd.
“Sy … sy’t ’n slegte nag gehad, Mamma. Miskien moet ons haar liewer los. Ouma het al haar gesang gesing voor sy regtig geslaap het.”
“Ek verstaan nie hoe …” Ma sug. Eintlik som sy dit mooi op: sy verstaan nie. Van die begin af kon sy Philla nie verstaan nie. Probeer, o ja. Nou nog, aanmekaar, maar dit help min. Dis so goed of jy ’n som probeer maak deur op te tel terwyl dit eintlik afgetrek én gedeel én vermenigvuldig moet word.
“Philla?” Sy skud aan haar, eers ligweg en dan woes. “Word nou tog wakker, kind, dis ’n gewone skooldag! Roer jou!”
“Gewoon?” mompel Philla asof sy die woord nog nooit gehoor het nie. “Hmmmmmm.” Sy rol om en slaap verder.
“Ek sal iets bedink,” belowe ek, en ’n oomblik kyk Ma na my sonder die skaduwee van moegheid en spanning wat donkerder geword het in haar oë vandat Ouma by ons woon. Ek slaan my arm om haar.
“Jy’s lief,” sê sy dankbaar. “Moenie self die bus verpas nie.”
Ek skryf ’n haastige nota en druk dit in Philla se hand: Kom suutjies skool toe so gou jy wakker word. Klim deur die venster, ek sluit die deur.
“Waar is sy?” galm Ouma toe ek pas die deur toegetrek en gesluit het.
“Klaar weg, sy was seker nie honger nie.” Haastig glip ek by die voordeur uit en nael die ent bushalte toe.
By die skool kom standerdsewekinders met boodskappe van die een na die ander onderwyser: waar’s Philla? Elke keer rammel ek die rympie af: Sy’s siekerig, sal later kom … jammer … sal verduidelik … sal werk inhaal …
Die vreemde is dit: elke onderwyser wat al ooit vir Philla skoolgehou het of dit nog doen, trek bosse hare uit oor sy so onverskillig of afwesig of parmantig of … ag, ’n honderd dinge … is. Die meeste het haar al kantoor toe gestuur en dan preek die hoof ook langdurig oor haar sondes. En tóg hou hulle van haar en maak die verstommendste toegewings. Miskien weet hulle ook al wat ek ingesien het toe sy nog hier in die eerste standerds van die laerskool was: sy’s net ’n wildsbokkie wat per ongeluk tussen die hokke in ’n dieretuin verdwaal geraak het. Baie het haar al probeer vang en in enige soort hok ingedruk, en as hulle weer kyk, is sy weg. Net so. Nie uit moedswil nie; doodgewoon omdat sy nie anders kán nie.
Sy kom pouse by die skool aan met haar hare heeltemal los, ’n herfsblaar aan haar rok gespeld en ’n pajamakoord (Pa s’n?) om haar middel. Sy’t skoene aan maar nie sokkies nie. Sulke tye maak ek of ek haar nie ken nie; loop sommer ’n koers in. Vas teen Leon wat ook in standerd agt is, maar in ’n ander groep as ek. Hy’t baie lank geword die laaste ruk, ek moet opkyk na hom.
“Hallo,” groet hy. “Jy hou jou skaars.”
Ek kan nie aan ’n antwoord dink nie.
“Daardie sussie van jou darem,” grinnik hy, en oombliklik is ek woedend. Dis goed en wel om so half sentimenteel aan haar te dink as ’n som wat nie opgetel kan word nie, of ’n wildsbokkie, o ja, maar om familie van haar te wees, net ’n jaar ouer as sy, altyd op die verdediging, elke oomblik bevrees vir ’n nuwe skandaal! Kinders is nie onderwysers nie; hulle lag en dryf die spot – hulle spot met mý suster. Ander mense het nie sulke susters nie, hulle s’n is doodgemiddeld en neem musiek en doen hulle skoolwerk getrou en …
“Sy’s ’n frats, maar dis nie mý skuld nie!” snou ek en loop sommer blindweg hek toe. Daar staan roomyskarretjies; ek koop ’n roomys en smyt dit op die grond en trap dit in die aarde in. Ek is kwaad vir Philla wat my verneder soos Oupa altyd vir Ouma verneder het; ek voel sleg omdat ek haar ’n frats genoem het; ek wens ek was enigiemand anders in die wêreld behalwe nou juis ek. Hoe gebeur dit dat elke mens ’n ek is, en juis een besondere ek?
Die klok lui; die periodes gaan hulle gang. Ek het goed gedoen in ’n toets wat die Engels-onderwyser teruggee; ek word geprys oor ’n moeilike wiskundeprobleem wat ons tuis moes doen en wat ek reggekry het; juffrou Murray sê sy verwag ’n biologie-onderskeiding van my in die volgende eksamen. En net toe ek stadigaan begin regkom, is dit weer pouse en dit gons deur die gange: Philla is uit die Afrikaans-juffrou se klas gejaag omdat sy geweier het om die opstel te skryf wat aan almal gegee is.
“Maar hoekom?” vra ek op die bus, later toe ons huis toe ry. “Hoekom skryf jy nie maar die ding as jy weet sy gaan jou vermorsel as jy dit nié doen nie?”
Philla fluit en kyk deur die venster. Sy’t teen hierdie tyd haar skoene ook uitgetrek en die pajamagordel om haar nek geknoop. Ek wens ek het nie by haar kom sit nie. “’n Vakansie op ’n plaas,” lag sy meteens. “Hoeveel van die ouens in ons klas was al op ’n plaas, dink jy? En dan ’n vakansie. Mintig, Helet, as ek dit geskryf het, sou sy die volgende tien jaar daardie opstel vir standerdsewes gegee het!”
“Ja, maar …”
“Iemand moet weier,” sê sy. “Ek sou natuurlik weer na die hoof toe gegaan het, maar hy was besig. Toe staan ek net buite. Daar was die interessantste skaduwees op die mure. Takke van ’n boom wat patrone gemaak het.”
“Jy kán tog wonderbaarlike opstelle skryf.”
“Nie oor ’n vakansie op ’n plaas nie. Nooit vir háár nie. As jy na haar kyk, sien jy al die kommas wat sy reghou om sinne te verdeel, en vir haar móét daar altyd kommas en punte en hoofletters wees.”
“Maar daar moet mos.”
“Hoekom?” Philla het so ’n manier om hoekom te vra dat jy skielik self twyfel aan ’n ding wat jy nog altyd sonder enige probleem as reg aanvaar het.
“Almal gebruik dit tog,” sê ek lamlendig.
“Jy’s soos Ma wat heeldag sit en spelfoute regmaak by die uitgewery. As jy na haar kyk, sien jy onmiddellik se twee elle, en die komma voor want.”
“Philla!” sê ek geskok, en wonder terselfdertyd hoeveel keer op ’n dag iemand haar naam só uitroep. Sy moet dit al gewoond wees. Maar sy lyk tog skaam.
“Ja, ek is aaklig,” sê sy. “Dis haar werk, sy moet dit doen. Dis anders as hierdie juffrou Gilgal.”
“Gillaume.”
“Sy laat die kommas in gelid staan, en dan marsjeer die hoofletters verby en wee die een wat uit pas is. Oupa skryf nie só nie. As hy voel die een stuk van die sin moet in ’n aparte reël staan, dan doen hy dit. As hy twee ordinêre sinne wil laat rym soos in ’n gedig, laat hy hom nie keer nie. As Kgatala vloek, doen sy dit altyd met twéé hoofletters.”
“En as hy vir jou briewe skryf?”
Die son kom op in haar oë en maak hulle byna blou. “En ek vir hom,” sê sy net en begin weer fluit, sommer kliphard. Sy kan verskriklik mooi fluit, met die rykste note en die suiwerste klanke wat op hierdie aarde bestaan. Nog net een mens het ek verrukliker hoor fluit as sy, en dis Oupa. Twee haltes van die huis af spring sy op. “Bring my tas,